تابناک فارس به نقل از صدا و سیما: گیاه افتیمون از گیاهان دارویی بسیار مهم است. کمک به درمان وسواس، جنون، تسکین سردرد، تصفیه خون، تقویت کبد، رفع بی‌حسی و درمان خواب رفتن اعضای بدن و تقویت جنسی از خواص افتیمون است. فواید و مضرات گیاه افتیمون را بدانید.
نام علمی آن Cuscuta و از تیره پیچک‌ها (Cuscuta epithymum) است. گیاه افتیمون معمولا با گیاه کشوث اشتباه گرفته می‌شود. گیاهی که معمولا در عطاری‌ها به نام افتیمون به فروش می‌رسد، چیزی غیر از گیاه کشوت نیست که البته به علت شباهت ظاهری آن با افتیمون اشتبا‌ها با نام افتیمون عرضه می‌شود. این دو گیاه از نظر خواص و عملکرد کاملا متفاوت از یکدیگر هستند.
افتیمون گیاه علفی یکساله و پیچنده است که به حالت انگلی بر روی عده‌ای از گیاهان علفی به سر می‌برد. شاخ و برگ آن مانند ریسمان باریک و از خانواده سس‌ها (انگل) است. معمولا به دور هر گیاهی میپیچد. مایل به زرد، ساقه‌های آن ظریف، باریک، قابل انعطاف، صاف و منشعب است. برگ‌های آن بسیار ریز است. گل‌های آن ریز مایل به زرد و صورتی دیده می‌شود.
گل‌های آن ریز و مایل به زرد و صورتی دیده می‌شود. گل‌های آن مرکب از قطعات پنج تایی و مجتمع و به وضع فشرده یا ظاهر کروی، در طول ساقه و در کنار فلس‌ها است. اواخر بهار تا پاییز زمان گل دادن افتیمون و طبیعت آن گرم و خشک است.
رنگ ساقه این گیاه تقریبا کرمی مایل به زرد و قرمز است. برگ‌های آن بسیار ریز و دارای گل‌های مایل به زرد و صورتی هستند. افتیمون در بسیاری از نقاط جهان موجود است و در دامنه کوه‌ها تا ارتفاع ۲۰۰۰ متری نیز مشاهده می‌شود.
در ایران در اطراف تهران، کرج، دامنه‌های البرز، اصفهان، فارس، جزیره هرمز و قشم دیده می‌شود. همه بخش‌های گیاه استفاده دارویی داشته و خواص دارویی آن بسته به گیاه میزبان متفاوت خواهد بود.
مشخصات ظاهری
گیاهی است علفی، یک ساله و پیچنده که به حالت طفیلی بر روی عده‌ای از گیاهان علفی گونه اصلی آن از فرم‌های متعددی که دارد، از این راه صورت می‌گیرد که گیاه اصلی دارای ساقه و انشعابات درهمی به رنگ مایل به قرمز و گل هایی به رنگ سفید – صورتی است. همه آن‌ها ساقه‌های ظریف، باریک، قابل انعطاف، صاف و منشعب دارند.
گل‌های آن در فرم‌های مختلف گیاه بتفاوت به رنگ‌های سفید و یا مایل به زرد و صورتی است. زمان گل دادن آن، در اواخر بهار تا پاییز است. گل‌های آن مرکب از قطعات ۵ تایی و مجتمع به وضع فشرده با ظاهر کروی، در طول ساقه و در کناره فلس ها است.
این گیاه به حالت طفیلی بر روی گیاهان مختلف مانند کتان، Thymus Sepylum، یونجه، شبدر و Calluna Vularis (از تیره Ericaceae) به سر می‌برد.
محل رویش افتیمون
گیاه افتیمون گونه‌های مختلف دارد؛ در ایران در اطراف تهران، کرج، دامنه‌های البرز، کندوان، پل زنگوله، در دیلمان در مزارع غلات، در شوش، ازنا، همدان و در اصفهان در شاه کوه انگل روی گیاه Lactuca Orientalis , در کازرون فارس انگل روی Vicia و در بندر عباس انگل روی شنبلیله، گونه‌های دیگر آن؛ در جزیره‌ی هرمز، قشم و در کرمان در کوه جوپار بر روی آر تمیز یا هاو، در کوه لاله زار روی آویشم و آزر به دیده می‌شود.
افتیمون علاوه بر گیاهان فوق به یونجه، سرو کوهی، گیاهان خانواده نیلوفر صحرایی؛ گیاه شیر پنیر (غالیون)، بومادران و گیاهان دیگری نیز حمله می‌کند؛ این گیاه در بسیاری از نقاط روی زمین موجود است و در دامنه کوه‌ها تا ارتفاع ۲۰۰۰ متری نیز مشاهده می‌شود.
نام‌های دیگر افتیمون و طبع افتیمون
آفتیمون – افینیمون – اکاس بیل – ترشک – شکوفا – دواءالجنون – حماض اللارنب – سس (سرده)
طبع افتیمون نسبتا گرم و خشک است.
روش استفاده از افتیمون برای درمان یا کاهش انواع بیماری‌ها چگونه است؟
* برای رفع یبوست و زخم معده روزانه یک مثقال از گیاه افتیمون را جوشانده و میل کنید. می‌توانید آن را شیرین کرده و سپس میل کنید.
* برای نشاط روح، از بین رفتن ترس و وحشت، تشنج، دلهره، اضطراب، عصبانیت، کابوس، مالیخولیا و صرع مناسب است ساییده شده گیاه افتیمون را با عسل مخلوط کرده و به حالت خمیر، صبح و عصر یک قاشق چای خوری میل کنید.
* یک مثقال از جوشانده آن با نبات برای گوارش و رفع سردی معده مفید است.
* اگر از گیاه افتیمون به صورت دم کرده بخورید، خون را صاف و سودا و بلغم را از بین می‌برد.
* مصرف افتیمون مدر و قاعده آور است و موثر در درمان لقوه، درد مفاصل و خواب رفتن اعضای بدن است. گاهی بر اثر تفکر زیاد دچار سردرد می‌شوید، این گیاه داروی مناسبی برای این نوع سردرد است. اگر روزانه دو مثقال پودر خشک شده افتیمون را در یک لیوان شیر خیسانده و سپس با ۷۵ گرم سکنجبین مخلوط کنید و طی ۷ روز میل کنید اینگونه سردرد‌ها درمان می‌شوند.
* برای جنون مانیا و افراد سالمند وهمچنین مزاج‌های سوداوی موثر است. مصرف این گیاه از پیشرفت سرطان هم می‌تواند جلوگیری کند. پزشکان قدیمی با استفاده از افتیمون بیماری اسکوربوت را درمان می‌کردند.
* ضماد افتیمون برای کاهش درد مفاصل مفید است.
روش کاشت و تکثیر افتیمون
گیاه افتیمون از بذر آن به وجود می‌آید. هر بوته گیاه افتیمون تقریبا ۳۰۰۰ بذر تولید می‌کند که این بذر‌ها معمولا به وسیله کود‌های حیوانی، باد، آب، حیوانات و حتی ادوات کشاورزی منتشر شده و بعد که در شرایط مساعد قرار می‌گیرند شروع به جوانه زدن می‌کنند. این بذر‌ها موج دار و نامنظم و همچنین گرد بیضی شکل هستند.
بذر افتیمون قادر است به مدت چندین سال به حالت خواب بماند. بذر‌ها بعد از جوانه زدن به شکل رشته نخ مانندی به طول ده سانتی‌متر از جوانه‌ها خارج می‌شود و در این زمان به دنبال گیاه میزبان می‌گردد تا به دور آن بپیچد، اما اگر گیاه میزبان را پیدا نکرد پس از گذشت تقریبا ۱۰ تا ۱۵ روز با تمام شدن ذخیره غذایی، از بین می‌رود.
این موضوع نشان می‌دهد که افتیمون و سایر گیاهان پیچک اگر گیاه میزبان نباشد، قادر به ادامه رشد نیستند و این به دلیل نداشتن کلروفیل است که باعث می‌شود از گیاه میزبان تغذیه کند.
بذر افتیمون قادر است به مدت ۱۰ تا ۲۰ سال در زمین زنده بماند، زیرا پوسته خارجی بذر گیاه بسیار محکم و سفت است و عوامل محیطی نمی‌تواند آسیبی به بذر‌ها وارد کند.
وجود مواد آلی، رطوبت و خاک نرم سبب می‌شود تعداد بیشتری از بذر‌ها جوانه بزند. جوانه‌ها بعد از خارج شدن از بذر‌ها و رسیدن به سطح زمین و میزبان، ارتباط خود را با زمین قطع می‌کند و زمانی هم که از میزبان جدا شود، حتی اگر یک قطعه کوچکی از ساقه بر روی میزبان باقی بماند، دوباره رشد خواهد کرد.
روش استفاده از گیاه افتیمون چگونه است؟
برای استفاده مناسب مقداری از آن را در کیسه‌ای ریخته و با شعله غیر مستقیم بجوشانید. بعد از دو بار جوشیدن آن را از روی شعله برداشته و کیسه را فشار دهید. محلولی به دست می‌آید که آماده مصرف است و می‌توانید به عنوان دم نوش نوش جان کنید.
خواص گیاه افتیمون
این گیاه قابلیت انعطاف داشته و رنگ ساقه آن تقریبا کرم مایل به قرمز است. این گیاه به صورت انگل بر روی گیاهان به سر می برد و بر آن‌ها میپیچد و انواع مختلفی دارد که بعضی دارای گل‌های سفید و بعضی زرد و بعضی دارای گل قرمز هستند.
این گیاه در بسیاری از نقاط روی زمین موجود است و در دامنه کوه‌ها تا ارتفاع دو هزار متری نیز مشاهده می‌شود. اطباء قدیم از این گیاه برای معالجه مرض اسکوربوت استفاده می کردند. دانه آن از دانه خردل ریزتر و قرمز مایل به زرد است. طعم این گیاه تلخ و تند است.
طبیعت این گیاه گرم و خشک است. از این گیاه به عنوان مسهل در بیماری‌هایی مانند لقوه و خواب رفتن اعضاء بدن و درد‌های مفصلی استفاده می‌شود. برای معالجه سردرد‌های مزمن سودادی مزاج که همراه با ناراحتی‌های فکر است، روزی دو مثقال از پودر خشک شده این گیاه را در یک لیوان شیر بخیسانند و با هفتاد و پنج گرم سکنجبین بخورند و مدت هفت روز این عمل را انجام دهند.
علاوه بر معالجه سردرد مذکور برای ناراحتی‌هایی از قبیل مالیخولیا (نوعی بیماری روانی است که مقدمه جنون بوده و شخص مبتلا به آن مرتب خیالات بد و ناپسند می‌کند) مانیا (نوعی جنون است که بیمار به دیگران حمله می کند و آزار می‌رساند) و خفقان نیز بسیار نافع است.
برای مداوای این ناراحتی‌ها افتیمون را با برابر آن افسنطین مخلوط می کنند و می جوشانند و آب مطبوخ را پس از صاف کردن میل می کنند. در معالجه جنون می توان ۲۵ گرم افتیمون را کوبیده و با ۲۵ گرم سکنجبین مخلوط کرده و به بیمار بخورانند و این عمل را هفته‌ای یک بار ادامه دهند.
یکی از بزرگان طب سنتی نوشته است که به صد‌ها تن از افراد مبتلا به جنون و وسواس و مالیخولیا و مانیا مخلوطی از افتیمون و افسطین و برگ حنظل داده شد و شفا یافتند.
افرادی که به کابوس مبتلا می‌شوند، با خوردن افتیمون این حالت از آنان زایل می شود. این گونه افراد بهتر است افتیمون را با مقداری گل قند مصرف کنند. نوشته اند اگر با آبی که افتیمون در آن جوشیده شده، غده سرطانی زخم شده را شستشو دهند و مقداری هم از آب دارو به بیمار بخورانند، تا حدودی از پیشرفت آن جلوگیری می شود.
افتیمون را نباید زیاد بجوشانند، زیرا زیاد جوشاندن از خواص دارویی آن کم می کند. بلکه مقداری بیشتر از حالت دم کردن بجوشد که مواد دارویی وارد آب شوند، کافی است. مقدار خوراک از برگ خشک شده حنظل پنج تا هفت گرم است که همواره افتیمون و افسطین به بیمار مالیخولیایی داده می‌شود.
خواص دارویی گیاه افتیمون
۱. طبع آن گرم و خشک است.
۲. این گیاه پیچیده و انگلی است بدون کلروفیل برگ‌های آن بسیار ریز است که مشاهده نمی‌شود و ساقه‌های آن مکنده است که روی بدنه گیاهان دیگر مستقر است و خاصیت آن بیشتر بستگی به نوع گیاهی دارد که اطراف آن پیچیده است.
۳. مسهل سودا و بلغم است. ۱۴ گرم گیاه را ساییده، سپس با کمی عسل و نمک مخلوط کرده میل شود.
۴. برای بیماری‌های عصبی، جنون، مالیخولیا، سردرد و کابوس مفید است.
۵. درد مفاصل و لقوه و سرطان را درمان می‌کند.
۶. برای رفع سردرد‌های سوداوی ۵ گرم از این گیاه را در۲۰۰ سی‌سی شیر جوشیده شده خیسانده صاف کرده و با کمی سکنجبین مخلوط کرده و میل شود.
۷. نوع خاکستری رنگ آن دارای پتاسیم زیاد است.
۸. تصفیه کننده خون است.
۹. تقویت کننده کبد است.
۱۰. برای تقویت جنسی مفید است.
۱۱. برای درمان هراس، مالیخولیا و تشنج عصبی ۸ گرم افتیمون با ۶۰ گرم سکنجبین و یک لیوان شیر میل شود.
۱۲. مبتلایان به لرزش عصبی، روزی سه گرم در ۲۰۰ سی‌سی آب دم‌کرده به مدت ۴۰ روز میل کنند. به جای قند از مویز استفاده شود.
۱۳. برای رفع سردرد، افتیمون را جوشانده در بینی بچکانید و کمی میل شود.
۱۴. برای رفع رطوبت‌های حبس شده در معده افتیمون، آریغون، آمله مقشر از هر کدام ۱۰ گرم، نبات ۲۰ گرم ساییده و هر صبح ناشتا یک قاشق مرباخوری میل شود.
۱۵. شربت افتیمون برای امراض سودا نافع است، ۳۰ گرم افتیمون در ۲۰۰ سی‌سی آب کمی جوشانده سپس صاف کرده، با عسل مخلوط کرده و هر صبح ۲ قاشق میل کنند.
دم کرده افتیمون
این دم کرده، تحلیل برنده ورم ها، لطیف کننده، بازکننده انسداد و مفرح قلب، جهت بیماری‌های مغز و اعصاب مانند سردرد، تشنج، افسردگی، کاووس و وسواس و بیماری‌های مفاصل مفید است. به تنهایی مسهل بلغم و سودا و با بنفشه مسهل صفرا است. از آن جا که بسیار لطیف و ضعیف است، جوشاندن و کوبیدن آن سبب از بین رفتن خاصیت آن می‌شود.
هنگام مصرف نباید آن را نرم کوبید یا زیاد جوشاند، بلکه باید با شعله غیر مستقیم و خیلی آهسته و طولانی مدت دم کنید. مصرف زیاد آن برای گرم مزاجان مضر است.
مضرات دارویی گیاه افتیمون
عوارض جانبی: مصرف مداوم سبب افسردگی می‌شود.
مصرف در بارداری و شیردهی: ممنوع است.
موارد منع مصرف: بارداری و شیردهی، اطفال.
نکات مهم درباره طرز استفاده از افتیمون
برای مصرف افتیمون، ابتدا مقداری از افتیمون که یک گیاه خشک است، داخل کیسه‌ای ریخته و آن را بجوشانید. از مهمترین نکاتی که باید به یاد داشته باشید، از کوبیدن زیاد یا جوشاندن زیاد آن خودداری کنید، چرا که از خواص درمانی آن کم می‌کند. به هنگام جوشاندن افتیمون، حتما از شعله غیر مستقیم استفاده کنید و مدت زمان دم کشیدن آن باید طولانی باشد.
بعد از این که دو جوش زد، حتما از آب خارج کنید و آب باقی مانده آن را استفاده کنید. در مصرف زیاد آن احتیاط کنید. در صورت داشتن سؤال یا شک و تردید در استفاده از این گیاه، حتما با یک پزشک طب سنتی یا با افراد متخصص در حوزه گیاهان دارویی مشورت کنید.
از نکات دیگری که به هنگام استفاده از افتیمون باید در نظر بگیرید، موارد زیر هستند:
* از قرار دادن افتیمون در تماس مستقیم با نور خورشید جلوگیری کنید. بهترین مکان، جای خشک و خنک است.
* بهترین میزان مصرف افتیمون، ۱۵ گرم است که باید ۳ تا ۴ بار در روز این مقدار مصرف شود و یک باره از ۱۵ گرم آن استفاده نکنید.
