تابناک فارس به نقل از ایرنا:امسال یلدا را به این بهانه برگزار می‌کنیم تا مردمانمان شادی و نیکبختی را در آغوش بکشند و برکت و شادمانی به سرزمینمان برگردد.
یلدا امسال در حالی از راه می‌رسد که مردم با مشکلات زیادی دست در گریبان هستند به طوری که بسیاری از مردم قادر به تهیه نان شب خود هم نیستند. شرایط نامساعد اقتصادی باعث شده است که دیگر از دید و بازدید‌ها خبری نیست و خانواده‌های ایرانی چون قادر به تهیه ملزومات این شب نیستند یلدا را به تنهایی سپری خواهند کرد. اما امسال همه با هم علیرغم تمام مشکلات دلتنگی‌ها و ناملایمت هایی که داریم یلدا را با حداقل‌ها و در کنار دوستانمان برگزار کنیم و تفالی به دیوان حافظ بزنیم تا شاید بهترین‌ها برایمان رقم بخورد. امسال یلدا را به حرمت سربلندی ایران عزیز برگزار می‌کنیم.
** یلدا و تاریخچه آن
این شب به زمان بین غروب آفتاب از 30 آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) نامیده می‌شود. ایرانیان و بسیاری از دیگر اقوام شب یلدا را جشن می‌گیرند. این شب در نیم کره‌شمالی با انقلاب زمستانی مصادف است و به همین دلیل از آن زمان به بعد طول روز بیش تر و طول شب کوتاهتر می‌شود.
واژة یلدا ریشة سریانی دارد و به معنای ولادت و تولد است. منظور از تولد، ولادت خورشید (میترا) است. رومیان آن را ناتالیس آنایکتوس یعنی روز تولد مهر شکست ناپذیر می نامند. ابوریحان بیرونی از این جشن با نام میلاد اکبر نام برده و منظور از آن را میلاد خورشید دانسته است.
یلدا و جشن هایی که در این شب برگزار می‌شود، یک سنت باستانی است. مردم روزگاران دور و گذشته، که کشاورزی، بنیان زندگی آنان را تشکیل می‌داد و در طول سال با سپری شدن فصل‌ها و تضادهای طبیعی خوی داشتند، بر اثر تجربه و گذشت زمان توانستند کارها و فعالیت‌های خود را با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و جهت و حرکت و قرار ستارگان تنظیم کنند.
آنان ملاحظه می‌کردند که در بعضی ایام و فصول روزها بسیار بلند می‌شود و در نتیجه در آن روزها، از روشنی و نور خورشید بیشتر می‌توانستند استفاده کنند. این اعتقاد پدید آمد که نور و روشنایی و تابش خورشید نماد نیک و موافق بوده و با تاریکی و ظلمت شب در نبرد و کشمکش‌اند. مردم دوران باستان و از جمله اقوام آریایی، از هند و ایرانی ـ هند و اروپایی، دریافتند که کوتاه ترین روزها، آخرین روز پاییز و شب اول زمستان است و بلافاصله پس از آن روزها به تدریج بلندتر و شب‌ها کوتاهتر می‌شوند، از همین رو آن را شب زایش خورشید نامیده و آن را آغاز سال قرار دادند. بدین‌سان در دوران کهن فرهنگ اوستایی، سال با فصل سرد شروع می‌شد.
** مراسم شب یلدا
در باور ایرانیان قدیم تاریکی نماینده اهریمن بود و چون در طولانی‌ترین شب سال تاریکی اهریمنی بیشتر می‌پاید این شب برای ایرانیان نحس بود و چون فرا می‌رسید آتش می‌افروختند تا تاریکی و عاملان اهریمنی و شیطانی نابود شده و بگریزند. مردم گرد هم جمع شده و شب را با خوردن، نوشیدن، شادی و پایکوبی و گفتگو به سر می‌آوردند و خوانی ویژه می‌گستردند، هرآنچه میوه تازه فصل که نگاهداری شده بود و میوه های خشک در سفره می‌نهادند. سفره شب یلدا، «میَزد» نام داشت و شامل میوه های‌تر و خشک، نیز آجیل یا به اصطلاح زرتشتیان، لُرک که از لوازم این جشن و ولیمه بود، به افتخار و ویژگی «اورمزد» و «مهر» یا خورشید برگزار می‌شد. در آیینهای ایران باستان برای هر مراسم جشن و سرور آیینی، خوانی می‌گستردند که بر آن افزون بر آلات و ادوات نیایش، مانند آتشدان، عطردان، بخوردان، برسم و غیره، برآورده‌ها و فرآورده‌های خوردنی فصل و خوراک های گوناگون، خوراک مقدس مانند «می زد» نیز نهاده می‌شد.
ایرانیان گاه شب یلدا را تا دمیدن پرتو پگاه در دامنة کوه های البرز به انتظار باززاییده شدن خورشید می‌نشستند. برخی در مهرابه‌ها (نیایشگاه‌های پیروان آیین مهر) به نیایش مشغول می‌شدند تا پیروزی مهر و شکست اهریمن را از خداوند طلب کنند و شب هنگام دعایی به نام «نی ید» را می‌خوانند که دعای شکرانه نعمت بوده است. روز پس از شب یلدا (یکم دی ماه) را خورروز (روز خورشید) و دی گان؛ می‌خواندند و به استراحت می‌پرداختند و تعطیل عمومی بود (خرمدینان، این روز را خرم روز یا خره روز می‌نامیدند). خورروز در ایران باستان روز برابری انسان‌ها بود در این روز همگان از جمله پادشاه لباس ساده می پوشیدند تا یکسان به نظر آیند و کسی حق دستور دادن به دیگری نداشت و کارها داوطلبانه انجام می‌گرفت نه تحت امر. در این روز جنگ کردن و خونریزی حتی کشتن گوسفند و مرغ هم ممنوع بود این موضوع را نیروهای متخاصم با ایرانیان نیز می‌دانستند و در جبهه‌ها رعایت می‌کردند و خونریزی به طور موقت متوقف می‌شد و بسیار دیده شده که همین قطع موقت جنگ به صلح طولانی و صفا تبدیل شده است. در این روز بیشتر از این رو دست از کار می‌کشیدند که نمی‌خواستند احیاناً مرتکب بدی شوند که آیین مهر ارتکاب هر کار بد کوچک را در روز تولد خورشید گناهی بسیار بزرگ می‌شمرد. ایرانیان به سرو به چشم مظهر قدرت در برابر تاریکی و سرما می‌نگریستند و در خور روز در برابر آن می‌ایستادند و عهد می‌کردند که تا سال بعد یک سرو دیگر بکارند.
** خوراکی های شب یلدا
خوراکی ها و میوه هایی که هنگام پذیرایی از مهمانان در جشن شب یلدا صورت می‌گیرد و از دیگر ملزومات این شب است. آجیل‌های مخصوص شب یلدا که به آجیل مشکل‌گشا نیز معروف هستند از بادام، تخمه و پسته و گردو تشکیل شده است. تهیه این آجیل البته به همراه سنجد، توت خشک، خرما، انواع برگه و باسلوق چیزی حدود 120 هزینه در بر دارد که بهتر است به همان تخمه معمولی بسنده کنیم. میوه‌هایی که در این شب استفاده می‌شود باید دارای دانه‌های ریز باشند که نشان از برکت و باروری است و میوه‌هایی که رنگ آنها سرخ است نیز به دلیل نماد سرخی خورشید است نیز استفاده می‌شود مانند: انار، هندوانه، سیب قرمز و لبو که می‌توان تنها به خرید یک نوع میوه اکتفا کنیم و شامی مختصر تهیه کنیم. مسأله مهم در این شب دور هم بودن و انجام صله‌رحم است که باعث افزایش صمیمیت و محبت در نزد اعضای خانواده، رفع کدورت ها و در نتیجه ایجاد یک حس و حال مثبت روانی در تک تک ما می‌شود. پس شب یلدا طولانی ترین شب سال را در کنارعزیزانی که دوستشان داریم سپری کنیم.
** کمرنگ شدن سنت ها
دکتر مجید ابهری ـ رفتارشناس اجتماعی در مورد کمرنگ‌شدن سنت‌ها می‌گوید: فرهنگ، مجموعه‌ای از آداب، رسوم، سنن و تشریفات اجتماعی هر جامعه است که افراد آن با تکیه بر باورهای فرهنگی، ارثیه گران قیمتی را برای نسل‌های آینده برجای می‌گذارند. فرهنگ ما نیز از آنجا که ترکیبی از باورهای دینی اسلامی و آیینهای ایرانی است، فرهنگ زیبا و ارزشمندی است که اجرای بسیاری از این باورها نه فقط زنده نگه‌داشتن آداب و رسوم و سنت‌ها است، بلکه هر یک دارای فرآیندها و نتایج بسیار ارزشمند روحی، روانی و حتی جسمی است.
وی می‌افزاید: یکی از این رسوم، آداب شب چله است که به مناسبت طولانی‌ترین شب زمستان برگزار می‌شود و میوه‌ها و خوراکی‌ها که در این شب سر سفره قرار می‌گیرد، فلسفه خاصی دارد و گردهمایی‌های خانوادگی در کنار بزرگان و خواندن فال حافظ و یا گفت‌وگوهای خانوادگی و لذت بخش، اصلی‌ترین هسته مرکزی این آیین است. همچنان که رسول اکرم(ص) فرمودند، صله‌رحم باعث طولانی شدن عمر انسان می‌شود و با تکیه بر آیینهای اسلامی و ایرانی و سبک زندگی اسلامی ایرانی است که می‌توان این سنت‌ها را پاس داشت.
این رفتار شناس اجتماعی با اشاره به این مطلب که مراسم و سنت‌های مختلف که بسیاری از آن ها ریشه در صله‌رحم و ارتباطات خانوادگی دارد، نباید به بوته فراموشی سپرده شود، یادآوری می‌کند: این موضوع از نظر رفتارشناسان جای صحبت دارد، اما می‌توان گفت که اصلی‌ترین دلیل کمرنگ شدن سنت‌ها در جامعه، ورود تلویزیون و ماهواره به زندگی خانواده ها و گرفتن وقت استراحت و اوقات فراغتشان است. تازه اگر هم وقتی باشد، صرف بازی با گوشی های تلفن همراه و ورود به شبکه های اجتماعی می‌شود، تا آنجا که دیگر حتی فرصتی برای احوالپرسی با اعضای خانواده باقی نمی‌ماند.
وی همچنین می‌گوید: پژوهش های میدانی انجام شده نشان داده است که متوسط زمان گفتگو در خانواده‌های ایرانی به 17 دقیقه کاهش یافته است و حال در این مدت کم چگونه می‌توان از مشکلات همسر و فرزندان مطلع شد و به آنها در حل و فصل مشکلات کمک کرد، جای سؤال دارد.
دکتر ابهری با بیان این مطلب که زندگی ماشینی و اتلاف وقت در راهبندان خیابان‌ها باعث تغییر سبک زندگی ما شده و بیماری‌های روحی و روانی زیادی را برای ما به ارمغان آورده است، می‌افزاید: برای احیای سنت‌های زیبا و انسانی که همگی دارای فلسفه‌های اجتماعی، فرهنگی و دینی هستند، ابتدا باید دولت و نهادهای مردمی به فکر بالا بردن سطح نشاط اجتماعی مردم باشند. فرهنگ‌سازی برای بازگرداندن سبک زندگی و مصرف و اشراف زدگی و برگشت به سبک زندگی ایرانی اسلامی، تنها راه نجات است، چرا که دیگر نمی‌توانیم آن سفره‌های بزرگ و پر از عاطفه را در خانه‌های مان پهن کنیم.
آیین برگزاری یلدا در شهرهای مختلف
استان آذربایجان (شرقی و غربی)
در خطة شمال و آذربایجان رسم بر این است که در این شب خوانچه‌ای تزیین شده به خانة تازه عروس یا نامزد خانواده بفرستند. مردم آذربایجان در سینی خود هندوانه‌ها را تزئین می‌کنند و شال‌های قرمزی را اطرافش می‌گذارند. درحالی که مردم شمال یک ماهی بزرگ را تزئین می‌کنند و به خانة عروس می‌برند.
استان مازندران
در مازندران شب یلدا بسیار با اهمیت و گرامی داشته می‌شود. در این شب همه مردم به خانه پدر بزرگ‌ها و مادر بزرگ‌ها رفته و ضمن دور هم‌نشینی و خواندن فال حافظ و فردوسی خوانی به خوردن تنقلات و میوه جات خصوصاً انار و هندوانه و ازگیل می‌پردازند و با خوردن و نوشیدن و شنیدن صحبت‌ها و داستان‌های بزرگترها شب را به صبح می‌رسانند و معتقدند که صبح بعد از یلدا روز پیروزی خورشید بر سیاهی و تاریکی‌ها است.
استان فارس
سفرة مردم شیراز مثل سفره نوروز رنگین است. مرکبات و هندوانه برای سرد مزاج‌ها و خرما و رنگینک برای گرم مزاج‌ها موجود است. حافظ‌خوانی جزو جدانشدنی مراسم این شب برای شیرازی‌هاست. البته خواندن حافظ در این شب نه تنها در شیراز مرسوم است، بلکه رسم کلی چله‌نشینان شده است.
استان همدان
همدانی ها فالی می‌گیرند با نام فال سوزن. همه دور تا دور اتاق می‌نشینند و پیرزنی به طور پیاپی شعر می‌خواند. دختر بچه‌ای پس از اتمام هر شعر بر یک پارچه نبریده و آب ندیده سوزن می‌زند و مهمان‌ها بنا به ترتیبی که نشسته‌اند شعرهای پیرزن را فال خود می‌دانند. همچنین در مناطق دیگر همدان تنقلاتی که مناسب با آب و هوای آن منطقه است در این شب خورده می‌شود. در تویسرکان و ملایر، گردو و کشمش و مِویز نیز خورده می‌شود که از معمولترین خوراکی‌های موجود در این استان‌هاست.
استان خراسان
در شهرهای خراسان خواندن شاهنامة فردوسی در این شب مرسوم است. یکی از آیینهای ویژه شب یلدا در استان خراسان رضوی و خراسان جنوبی برگزاری مراسم
«کف زدن» است. در این مراسم ریشه گیاهی به نام چوبک را که در این دیار به «بیخ» مشهور است، در آب خیسانده و پس از چند بار جوشاندن، در ظرف بزرگ سفالی به نام «تغار» می‌ریزند. مردان و جوانان فامیل با دسته‌ای از چوب‌های نازک درخت انار به نام «دسته گز» مایع مزبور را آنقدر هم می‌زنند تا به صورت کف درآید و این کار باید در محیط سرد صورت گیرد تا مایع مزبور کف کند. کف آماده شده با مخلوط کردن شیره شکر آماده خوردن شده و پس از تزیین با مغز گردو و پسته برای پذیرایی مهمانان برده می‌شود. در این میان گروهی از جوانان قبل از شیرین کردن کف‌ها با پرتاب آن به سوی همدیگر و مالیدن کف به سر و صورت یکدیگر شادی و نشاط را به جمع مهمانان می‌افزایند.
استان اردبیل
در اردبیل رسم است که خانواده ها شب یلدا دور هم جمع می‌شوند و تا پاسی از شب با هم شب‌نشینی می‌کنند. هنداونه، انار، پرتقال، تخمه، ماهی پلو و ... از جمله خوراکی‌هایی است که در استان اردبیل مرسوم هست.
استان کرمان
کرمانی‌ها نیز همانند سایر ایرانیان این شب را گرامی می‌دارند. مطابق آنچه که سال ها توسط اجدادشان انجام می شده در شب یلدا در خانه بزرگ هر خانواده دور هم جمع می‌شوند، سفره ای از پته بر روی قالی کرمانی پهن می‌کنند و دور اتاق را پشتی های پته دوز قرار می‌دهند و هندوانه، انار، آجیل، کماچ و کلمپه و سایر شیرینی‌های محلی، شب یلدا در خانه‌ها دیده می‌شود. سفره‌ای شیرین و خوش‌رنگ که دور آن تمام لب‌ها خندان است و شاد. مردم کرمان همچنین بر این باورند با خوردن هندوانه در این شب از گزند حشرات موذی در تابستان در امان می‌مانند و نیز باور دارند که در این شب گنج قارون به وسیله شتری در حرکت است و ممکن است ساربان آن با برخورد با یکی از اعضای خانواده مقداری از آن گنج را به او بدهد و نیز باور دارند در این شب باید هفت نوع میوه بخورند چون ممکن است تا سال دیگر میوه گیرشان نیاید البته این مورد امروزه صدق پیدا نمی کند چون در تمام فصول انواع میوه ها در بازار فراوان است.
