فضای فناوری اطلاعات در کشور ما ، فضایی در حال رشد و توسعه است که طی چند سال اخیر شتاب زیادی گرفته و روز به روز شاهد نوآوری های جدیدی در این زمینه هستیم. به نوعی تمامی صنایع و دستگاه ها با زمینه تکنولوژی های ارتباطی و اطلاعاتی درگیر هستند به گونه ای که حذف فناوری اطلاعات از سیستم های اداری و تجاری میتواند این حوزه ها را تا حد زیادی مختل کند.
از اواخر قرن بیستم رشد تکنولوژی سرعت چشم گیری به خود گرفت چرا که دولت ها و بنگاه های تجاری بزرگ دریافتند که بهره گرفتن از تکنولوژی میتواند برگ برنده آنها در پیروزی برابر سایر رقبا باشد. کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نبوده و نخواهد بود. پیشرفت های ما در زمینه های علمی ، اقتصادی ، فرهنگی ، نظامی و خبری تا حد زیادی مرهون تکنولوژی هایی بوده که در عین تحریم های ظالمانه ، توسط جوانان ایرانی و با تکیه بر استعداد های آنها طراحی و توسعه یافته است.
حال مهم ترین چالش روبروی فعالان عرصه تکنولوژی در ایران ، لغو یا عدم لغو تحریم هاست. با خبرهای واصله از وین ، تحریم های وضع شده به متزلزل ترین نقطه خود رسیده اند. حال سوال اصلی این است که با فرض لغو تمامی تحریم های مالی و اطلاعاتی ، آینده تکنولوژی و فعالان آن در ایران چگونه رقم خواهد خورد؟
اساسا سه دسته عمده در بازار تکنولوژی فعال هستند که به تفکیک به تحلیل شرایط آنها می پردازیم.
1. دسته اول فعالین در حوزه محصولات فیزیکی تکنولوژی یا همان Product ها هستند. ما در عرصه تحریم شاهد برخی رشد ها در این زمینه بودیم به گونه ای که محصولاتی قبیل موبایل ، تبلت ، تجهیزات ارتباطی و سایر صنایع وابسته تکانی به خود دادند و توانستند محصولاتی با قیمت معقول طراحی و تولید کنند.
اما این محصولات تا چه حد توانستند رضایت مشتریان را جلب کنند خود جای بحث دارد. کافی است سری به مجتمع های تجاری فروش لوازم الکترونیکی و ارتباطی بزنیم. علی رقم تحریم های موجود و افزایش سرسام آور قیمت محصولات خارجی و در کنار آن تولید و ارائه محصولات داخلی با قیمت های به مراتب نازل تر ، هنوز میل کاربران به استفاده از محصولات خارجی بیشتر است. به گونه ای که فرضا در بازار موبایل ، محصولات Sony ، Apple و Samsung پرفروش های بازار هستند. صنایعی مانند دوربین های عکاسی ، لپتاپ و لوازم جانبی نیز که بدلیل عدم وجود محصولات جایگزین ایرانی ، هنوز وارد گود رقابت بین خارجی ها و داخلی ها نشده اند. لذا با برداشته شدن تحریم ها و سرازیر شدن شرکت های سازنده محصولات الکترونیکی به ایران و به تبع آن ایجاد بازار رقابتی و کاهش قیمت ها ، می بایست منتظر میل و رغبت بیشتر کاربران به محصولات خارجی بود. در نتیجه لغو تحریم ها می تواند تهدیدی جدی برای تولید کنندگان محصولات ارتباطی داخلی باشد چرا که محصولات تولید داخل از لحاظ کیفیت متاسفانه نتوانسته اند رضایت مشتریان را جلب کنند و از سوی دیگر این محصولات در بازار های جهانی توان مقابله با برند های معتبر را ندارند لذا در حال حاضر نمیتوانند بازاری خارج از مرز ها را برای خود تصور کنند.
2. دومین گروه از فعالیت ، در زمینه خدمات یا همان Service ها فعال اند. باید اعتراف کرد که در این زمینه کشور ما بخصوص در ده سال گذشته پیشرفت های شایان و قابل قبولی داشته است. به گونه ای که بسیاری از نرم افزار ها و سیستم هایی که در دوران تحریم از داشتن آنها منع شده بودیم ، به همت متخصصان داخلی طراحی و توسعه یافتند که نکته مثبت آن رضایت مشتریان است. بسیاری از ارگان ها و نهاد های دولتی و همچنین بنگاه ها تجاری کوچک و بزرگ ، در فضای وب ، موبایل و کامپیوتر های رومیزی چه در فرآیندهای مالی و چه در فرآیند های مدیریتی ، تبلیغایت و ارتباطی خود میل بیشتری به استفاده از سرویس های بومی دارند. چرا که این سرویس ها عمدتا متناسب با نیاز های داخل و با قیمت های نازل تر و پشتیبانی مطلوب ارائه می گردند. شاید کشور ما از لحاظ تولید سخت افزار وضعیت قابل قبولی نداشته باشد اما قدرت نرم افزاری ما به حدی بالاست که حتی کشور های سطح اول جهان هم نمیتوانند آن را نادیده بگیرند.حال با فرض لغو تحریم ها و فرصت طلبی غول های عرصه خدمات جهان نظیر Google قطعا بازار دستخوش تغییراتی خواهد شد اما به نظر میرسد که این تغییرات بیشتر در قالب فرصت باشیند تا تهدید. چرا که از یک سو توسعه دهندگان داخلی جای پای محکمی برای خود ایجاد کرده اند و اعتماد و کیفیت که دو ستون اصلی این صنعت نزد مشتریان است را در اختیار دارند و از سوی دیگر سایز متخصصان که توان فنی بالایی داشته اما موفق به رونق کسب و کار خود و عملی کردن ایده هایشان نشده اند ، در پرتو اعتماد شرکت های بزرگ جهان به استعداد ایرانی میتوانند موقعیت شغلی خوبی برای خود دست و پا کنند. از طرفی خوشبختانه فضای استارتاپ طی سالیان گذشته در کشور ایجاد شده و لغو تحریم های مالی می تواند فضا را تا حد زیادی آماده جهانی شدن ایده های ایرانی کند.
3. گروه سوم ، افراد و شرکت های مشاور هستند که عمدتا در زمینه راهکار یا Solution فعالند. این راهکار میتواند استفاده از تجهیزات سخت افزاری جدید ، ارائه نرم افزار های جدید و یا تغییرات استراتژیک در یک سازمان باشد. دایره فعالیت این حوزه بسیار گسترده تر از دو گروه معرفی شده هستند اما متاسفانه بدلیل موازی کاری و عدم اطلاع کافی مدیران تصمیم گیر ، مسئولیت مشاوره به خود طراحان و توسعه دهندگان محول شده است و عمدتا شاهد این هستیم که شرکت های فنی خود را ارائه دهنده راهکار معرفی میکنند. این چالش را از دو منظر میتوان مورد بررسی قرار داد. در نگاه اول عمدتا مدیران به دنبال عملی کردن خواسته هایشان با کمترین هزینه هستند. لذا با استفاده از مشاوره های بعضا نادرست افراد غیر متخصص ، خود تصمیمی میگیرند و پیاده سازی آن را به گروهی می سپارند و در بهترین حالت از افراد فنی حاضر در پروژه مشورت می گیرند که در این صورت ممکن است راهکار در دستور قرار داده شده از لحاظ فنی به بهترین شکل انجام شود ، اما مشخص نیست که اصل راهکار تا چه حد لازم و صحیح بوده است. در نگاه دوم شرکت های مشاور راهکار علمی خود را ارئه می دهند اما اجرایی شدن آن را برون سپاری می کنند و نظارتی بر آن ندارند در نتیجه یکپارچگی سیستم به مشکل بر میخورد.
با توجه به اینکه شرکت های بزرگ کشور در حال حاضر راهکار های خود را عمدتا از شرکت های خارجی و یا مشاوران انتصابی خود دریافت می کنند ، باید اذعان داشت که ایران هنوز راه طولانی تا شکوفا شدن حوزه راهکار در پیش دارد و امید است در وهله اول با لغو تحریم ها و حضور شرکت های جهانی در کشور ، شاهد توسعه و ترویج فرهنگ استفاده از راهکار ها باشیم.
در نهایت بعنوان جمع بندی میتوان این نتیجه را اعلام کرد که برچیده شدن سازوکار تحریم ، میتواند فرصت ها و تهدید های زیادی را برای فعالین داخلی عرصه تکنولوژی بوجود آورد اما با توجه به ماهیت تکنولوژی که امری است فرای زمان و مکان و همچنین سرعت برق آسای پیشرفت علم ، قاطعانه میتوان گفت که باز شدن دریچه های جهان در دراز مدت تاثیرات مثبت بسیاری در اقتصاد و دانش فناوری در ایران خواهد گذاشت چرا که فرصت های شغلی جدید به تبع آن در داخل برای افراد جویای شغل و بازارهای جدید در خارج برای توسعه دهندگان بوجود خواهد آورد و در کنار آن ، انحصار طلبی ها کاهش یافته و در نتیجه در فضای رقابتی بوجود آمده ، شرکت ها و افراد مجبور به کسب دانش و افزایش مهارت خود خواهند بود.
پدرام چراغی
