فرش دستبافت ایرانی دارد از دست می رود

اثری از گل و حوض و مرغ و ماهی. انگار که داستانی را از دل بهشت روایت می کنند. خیلی وقت است که ایرانیان با بافتن فرش، با زدن نقش و نگار باغ بر تار و پود، بهشت را به خانه های خود آورده اند و هر کدام از ایرانیان هم سبک خود را در آن در انداختهاند؛ یک جا فرش می شود، فرش تبریز و جای دیگر فرش یزد و کاشان. در فارس اما فرش کمتر در شهر شیراز بافته شد و به جایش روستائیان و عشایر طرحی از بهشت ایرانی در انداختند.
اما انگار زمانه در حال تغییر است. زمانی نه چندان دور فرش های صنعتی، ارزان قیمت بودند و با همین ترفند جای فرشهای دستی را در بازار گرفتند. آن قدر این مسئله ادامه یافت تا زنان و دختران عشایر و روستایی فرش باف دیگر انگیزهای برای نشستن پای دار قالی نداشتند. روزگاری، قالیبافی نه تنها راه درآمدی برای زنان بود بلکه به نوعی نشان دهنده استقلال مالی و هنرمندی زنان به شمار میرفت. اما فرش صنعتی که آمد جای فرش دست بافت را گرفت و حالا بیشتر سراغ آن قالیها را روی دیوارها باید گرفت. در سال های اخیر انگار مردم با نوستالژی و خانههای مادربزرگ خود خانهها را تزئین می کنند.
روزگاری فرش بافان در فارس به صورت ذهنی طرح خود را روی قالی ها پیاده میکردند؛ آن روزگار اما دیگر گذشته است. سلمان گورنگی، مدیر اتحادیه صنایع دستی فارس به سرویس گزارش «خبرجنوب» می گوید: هیچ کدام از نقوش فارس نقشه ندارد؛ بافنده اطراف را تجرید میکند و به صورت ذهنی طرح را پیاده میکند. در مورد نقوش فارس هم میتوان به جرات گفت که تعدد و تنوع بسیار نقوش فرش فارسی متنوعترین نقشها را در دنیا شامل می شوند.
گورنگی ادامه میدهد: استان فارس مشتمل بر 29 شهرستان است که هرکدام از این شهرستانها و محلها طرح و نقشهای خاص خود را دارند. در این جا لازم میدانم
به چند نقش اصیل و قدیمی فارس اشاره کنم. فرش یک سر ناظم فیروزآبادی، عرب جنی، عرب لشتی، عرب درازی و عرب خمسه که این نقوش مختص ایل های عرب عشایر فارس هستند.
وی می گوید: لازم میدانم که بیان کنم این افراد عرب نبوده و شهرتشان عرب است و از ایلهای عشایر فارسی هستند.
گورنگی به مشکلات فرش فارس اشاره میکند: متاسفانه مشکلی که فرش فارس هم همانند تمامی فرشهای ایران با آن دست و پنجه نرم میکند، ناهماهنگی بازار جهانی با چیزی است که تولید میشود. خوشبختانه در ایران با شناسائی مشکل سعی بر رفع معضل کرده ایم و مرکزی در اتحادیه به وجود آمده که برای مستندنگاری و زنده سازی نقوش فرش فارس فعالیت میکند. این مرکز از سال گذشته تاسیس شده و عمده فعالیت این مرکز این است که تقاضای بازار را بررسی كند و سپس رنگ ها و نقوش اصیل فارس را متناسب با خواسته بازار تلفیق کرده و نسبت به نیاز روز دنیا با توجه به سایز و رنگ مورد توجه بازارهای جهانی و با نقوش اصیل فارس تولید و عرضه كند.
هادی اصلاحی، مدیر عامل اتحادیه تعاونی فرش دستبافت روستائی فارس هم به سرویس گزارش «خبرجنوب» می گوید: بحث صنعت فرش فارس تقریبا مختلف است و یک نوع فرش نیست انواع زیراندازها تولید میشود و این برخلاف استانهای دیگر است، در استان ما 10-12 نوع زیرانداز تولید میشود از جمله فرش، گبه،گلیم و ... . با توجه به رکود بازار فرش در داخل و خارج کشور فرش فارس هم مورد تاثیر قرارگرفته است.
وی می گوید: یکی از عوامل رکود صنعت فرش این است که بافنده ها به روزگار سالخوردگی رسیده و به نوعی بازنشسته شده اند و نسل جوان هم با توجه به این مسئله که فرش بافی کار سختی است کمتر گرایش به صنعت فرش بافی دارند.
اصلاحی در مورد وضعیت بافندگان این گونه بیان میکند: در چند سال اخیر دولت تسهیلاتی را در اختیار بافندگان قرار داده که از جمله این تسهیلات می توان حق بیمه را نام برد که بیمه شدگان 7 درصد از حق بیمه را می پردازند و 23 درصد را دولت متقبل شده است. این در حالی است که این امتیاز که در اختیار بافندگان قرار گرفته دیگر صنایع این حسن را ندارند.
وی در ادامه بیان میکند: در چندین سال اخیر با رکود شدید فرش روبرو شدهایم از 180 هزار نفر بافنده، اکنون به نصف تولید رسیدهایم. تمام انبارها و فروشگاههای فرش پر شده از فرش های دستبافت و این امر و رکود بازار خارج از کشور بر صنعت فرش فارس و ایران بسیار تاثیر گذاشته است. خوشبختانه با فرهنگ سازی و نتیجه گیری خود مردم تا حدودی به خرید فرش دستی روی آوردهاند و فرش دستی را خریداری میکنند.
اصلاحی در مورد مزایای فرش فارس می گوید: فرش فارس به گونه ای است که با گذر زمان بر ارزش آن افزوده میشود، فرش دستبافت عشایر فارس روز به روز قیمتی تر میشود، این در حالی است که فرش فارس به فرش آهنین در خارج از کشور مشهور شده است. لازم به ذکر است که فرش فارس در کشورهای اروپائی شناخته شده است.
او در مورد وضع صادرات فرش فارس بیان می کند: همین اواخر یک محموله فرش به آمریکا صادر شد اما پس از آن صادرات منع شد این در حالی است که تنها همان یک محموله بود و ما نمی دانیم چرا و چگونه صادرات منع شد.
وی اضافه می کند: درمورد صادرات در کشورهای همسایه وضع به این صورت است که از سال 72 تا 78و89 تمامی کشورهای عربی فرشهای ایرانی دریافت میکردند، اما متاسفانه در 3-4 سال اخیر هیچ نمایشگاهی برگزار نکرده ایم و صادرات فرش به کشورهای عربی بسیار کاهش یافته است.با این حال تنها نمایشگاه ما همان نمایشگاهی است که هر ساله در عمان و قطر برگزار می شود، از این رو لازم می دانم بیان کنم این وضعیت اصلا جوابگوی اقتصاد ما نیست.
اصلاحی بیان می کند: به خاطر تسهیلات کمتری که در اختیار بافندهها قرار گرفته در سال 95 با رکود تسهیلاتی در صنعت فرش مواجه شدهایم؛ این در حالی است که سال های گذشته وضعیت بهتر بود.
او وضعیت دستمزد بافندهها را این گونه ارزیابی میکند: خوشبختانه در سال های اخیر دستمزد بافندگان بهبود یافته و حضور دلالان و واسطهگران هم کمی کاهش یافته اما
متاسفانه بافنده ها با توجه به وضعیت روستائی و عشایری و همچنین شرایط فرهنگی و... مجبور به قبول پیشنهاد واسطهگران هستند. اکنون 21 تعاونی فرش داریم و 28 هزار نفر هم تحت پوشش این تعاونیها قرار دارند و تهیه مواد اولیه و خریداری فرش توسط این تعاونی ها صورت میگیرد تا نقش دلالان کم رنگتر شود.
فرش تنها یک کالا نیست؛ تنها یک اثر هنری هم نیست؛ یک میراث است.
میراثی هنری که از هزاران سال پیش، از نیاکانمان به ما ارث رسیده اما آیا این هنر را از دست خواهیم داد؟