به گزارش
تابناک یزد، طی دو سال گذشته؛ افزایش 30 تا 40 درصدی قیمت تمام شده تعرفههای پست؛ شوکی بود که پس از هشت سال توقف تغییر تعرفه پستی، ارسال کتابها و مرسولات فرهنگی را تحت تاثیر قرار داد ولی داستان افزایش قیمت به همینجا ختم نشد و پسلرزههای افزایش 30 تا 40 درصدی نرخ تعرفههای پستی را در بازار فروش اینترنتی کتاب در کشور شاهد بودیم. به عبارت دیگر افزایش تعرفههای پستی؛ توانِ ناشران را برای ارسال کتاب به نقاط مختلف کشور و حتی خارج از مرزها کاهش داد که این امر تنها یکی از عواقبِ افزایشِ تعرفههای پستی است و درنتیجهی آن علاوه بر ناشران، خریدارانِ کتاب نیز ضرر کردند.
باید بپذیریم بیرونقی بازارِ کتاب و چالشهای فروش و توزیعِ آن همراه با اما و اگرهای چرخهی معیوبِ نشرِ باعث شده صنعت نشر و چاپ کتاب در ایران آهسته آهسته از پیشهای جذاب و سودآور به شغلی زیانده بدل شود و رکود در صنعت نشر به جایی رسیده که اگر تمامِ ایران را هم زیر و رو کنیم، به زحمت میتوان بیش از ۳ هزار کتابفروشی پیدا کرد و همین تعداد هم به دلیل همسان نشدن دخل و خرج این پیشه؛ روز به روز کمتر میشوند. از طرفی، وزارت ارشاد میگوید در برخی از شهرستانهای ایران حتی یک کتابفروشی هم نداریم. با وجود این کمبود؛ شاید بهترین راه دسترسی و تهیه کتابهای موردِنیاز سفارش تلفنی به ناشر و توزیعکننده یا خرید اینترنتی باشد تا کتاب دستکم از طریق ارسال پستی به دستِ مشتری شهرستانی که امکانِ تهیه آن را در محل خود ندارد؛ برسد.
آخرین و مهمترین حلقهی خرید اینترنتی کتاب یا سفارش تلفنی به ناشر و توزیعکننده، رساندن آن به دست مشتری است .گاهی مخاطب عجله زیادی دارد که کتابی را خریداری و بلافاصله مطالعه کند؛ اما درست در انتهای چرخه سفارش یا خرید کتاب با مشکلاتی مواجه میشود که عطای خرید و سفارش را به لقای مراجعهی حضوری سالی یکبار در نمایشگاه بینالمللی کتاب میبخشد. مهمترین این مشکلات، هزینه بالای ارسال کتاب توسط اداره پست است. بارها پیش آمده که مخاطب، کتابی را از طریق فروشگاههای اینترنتی خریداری کرده اما دو برابر قیمت پشت جلد را بابت هزینه بستهبندی، ارسال و مالیات بر ارزش افزوده پرداخته است! البته متاسفانه نه ناشر و نه مدیر فروش اینترنتی حاضرند (و نه حتی از نظر اقتصادی میتوانند) هزینه ارسال یا بخشی از آن را پرداخت کنند و نه شرکتهای حمل و نقل و اداره پست؛ تخفیفی برای اینگونه مشتریان اعمال میکنند. این درحالیست که براساس قانون، بستههای فرهنگی برای ارسال توسط پست مشمول تخفیفاند اما به دلایل گوناگون ازجمله کمکاری فروشندگان یا کارپردازان اداره پست یا شفاف نبودن دستورالعمل کاری، درنهایت مشتری از این تخفیفها بیبهره میماند.
درست به همین دلایل است که معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در گرما گرمِ بیستوهشتمین نمایشگاه بینالمللی کتاب تفاهمنامهای دوجانبه با شرکت پست امضا کرد تا با فراهم آوردن تسهیلاتی مثل تخفیف 40درصدی تعرفههای پستی برای ارسال کتاب؛ به سیستم توزیع بیمار فعلی کمکی کرده باشد تا شاید دسترسی به کتاب برای مخاطبان شهرستانی آسانتر و کمهزینهتر شود. اما آیا واقعا این تفاهمنامه و کاهش تعرفههای پستی تا سقف 40درصد میتواند آنطور که سیدعباس صالحی (معاون فرهنگی وزارت ارشاد) میگوید حوزهی توزیع کتاب را بهبود ببخشد و آیا میتوان از خدمات پستی برای توزیع کتاب در تعداد و حجم بزرگ بهره گرفت؟
در حوزهی مرسولات فرهنگی باید تعرفههای مشخص و ثابت درنظر گرفته شود
فرید مرادی(مدیر روابط عمومی انتشارات نگاه) معتقد است باید برای کمک به ارسال و توزیع کتاب به سراسر کشور تعرفههای مشخص در حوزهی فرهنگ تعریف شود وگرنه با اعمال تعرفههای پستی یکسان و درنظر گرفتن درصد معینی تخفیف خیلی نمیتوان انتظار تحول چشمگیری در سیستم توزیع و تسهیل دسترسی به کتابهای مختلف در شهرستانها و استانهای غیر از تهران را داشت.
او در گفتوگو با خبرنگار ایلنا؛ دربارهی تاثیر تعرفههای پستی بر فروش اینترنتی یا سفارشی گفت: در همه جای دنیا هزینههای پستی محمولههای فرهنگی و کتاب حدالقلی است، چون میدانند که چنین کالاهایی باید تحت سهلترین و کمهزینهترین شرایط به دست عموم مردم رسانده شود. در چندین سال گذشته به دلیل بالا بودن هزینههای پست میتوان گفت عملا ارسال پستی ناشران تعطیل شد. با تفاهمنامه معاونت فرهنگی با شرکت پست هم که ظاهرا 40درصد تخفیف تعرفه برای کتاب و محصولات فرهنگی را درپی دارد؛ بازهم کاهش تاثیرگذاری در میزان هزینههای ارسال کتاب روی نخواهد داد و با این میزان از تخفیف بازهم رقم مرسولات پستی برای صنعت نشر فعلی کشور بالاست. سیستم توزیع کتاب در کشور ما کمکم متحول شده و از چرخهی (ناشر، موزع، سفارشدهنده) به حلقهی (ناشر، سفارشدهنده) رسیدهایم. پس در وضعیتِ فعلی نشر؛ تلاش برای کم کردن هزینههای سرریز و مازادی است که باید بر قیمت تمام شدهی کتابی که به دست مشتری میرسد؛ متمرکز شود. هزینههای ارسال پستی هم یکی از مهمترین این اضافه هزینههاست که گاهی حتی سفارشدهنده را مجبور میکند تا دوبرابر قیمت کتاب را پرداخت کند تا کتابی را که در شهر و استان خودش در دسترس نیست؛ تهیه کند.
مدیر روابط عمومی نشر نگاه اضافه کرد: ضمن استقبال از انعقادِ چنین قراردادهایی که میتواند خبرهای خوبی در حوزهی ترویج کتاب و کتابخوانی به دنبال بیاورد، باید ارائه چنین تسهیلاتی همراه با بسترسازی صورت گیرد تا نتیجهی مطلوب داشته باشد و مردم سریعتر، راحتتر و ارزانتر کتابهای خودشان را تهیه کنند. در این صورت است که میتوان به تکان خوردن صنعت نشر و سرانه مطالعه در کشور امیدوار بود و از این تیراژ خجالتآور 200-300 نسخهای که به واقع؛ اوجِ حقارتِ فرهنگی است؛ خارج شد.
ثبات اجرای تفاهمنامه حتما درنظر گرفته شود
مسعود پایدار (عضو هیئت مدیره اتحادیه ناشران) هم لزوم ثبات اجرای چنین طرحی را مهم ارزیابی کرد و با اشاره به فسخِ قراردادی مشابه که اتحادیه ناشران با شرکت پست بسته بود؛ گفت: دو سال پیش هم از طریق اتحادیه قراردادی با پست به امضا رساندیم تا کار ارسال مرسولات پستی را برای ناشران و اعضا تسهیل کنیم اما بعد از گذشت مدتی به دلیلی که «نداشتن توجیه اقتصادی» عنوان شد این قرارداد بهصورت کاملا یکطرفه از سوی شرکت پست لغو شد. مضمون این تفاهمنامه این بود که ناشران هم مثل دستاندرکاران مطبوعات بتوانند با امکاناتی مشخص شده تحت حمایت قرار بگیرند. درواقع بنا بود بهنوعی چترِ حمایتی که برای مطبوعات فراهم شده تا حدودی برای کتاب و نشر هم بسترسازی شود و ناشران با قراردادهای مشخص از تسهیلاتی در زمینه ارسال پستی کتاب برخوردار شوند. اما چندماهی بیشتر دوام نداشت و همانطور که گفتم بهصورت کاملا یکطرفه از سوی شرکت پست لغو شد.
این فعال صنعت نشر ادامه داد: حالا که یک پای قضیه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است احتمالا اعتبارِ طرح و تفاهمنامه بیشتر خواهد بود و انشاءالله دیگر شاهد لغو تسهیلات مشخص شده نخواهیم بود. البته باید درنظر داشت این تفاهمنامه موثر است مادام که اینگونه پیش نرود که شرکت پست با اعمال هزینههای جنبی و اضافه در دیگر بخشها مثل بستهبندی و ... عملا مبلغی که باید تخفیف داده شود را جبران کند و تحت عناموینی مانند حق بستهبندی، تمبر و ... مبلغ تخفیف را هم از ناشران اخذ نماید.
پایدار سپس با کم کشش خواندنِ کتاب نسبت به دیگر کالاها بیان کرد: واقعیت این است که کتاب جزو معدود کالاهای کم کشش بهشمار میآید و برخلاف دیگر کالاها عموما برای خرید تخفیف هم میخواهند و به نظرشان کتاب گران میآید. درصورتیکه گسترش کتاب و کتابخوانی نباید روی دوش ناشر و کتابفرروش بار مالی مضاعف بگذارد (هرچند که هم ناشران و هم کتابفروشان کمک به افزایش کتابخوانی را یکی از هدفهای مهم حرفهی خود میدانند) و ناشر با قبول هزینههای اضافی مثل تعرفههای گران پست کتابهایش را بفروشد. باید زمینههای حمایتی مناسبی برای ارسال و توزیع کتاب به سراسر کشور درنظر گرفته شود تا ناشر و مولف هردو انگیزهی تولید آثار فاخر و درخور توجه را در خود پیدا کنند. چنین تفاهمنامههای میتواند پایهگذار راهحل خوبی برای تسهیل ارسال کتاب به استانهای مختلف کشور باشد منتها اگر بهصورت متوالی و جدی اجرا شود و اطلاعرسانی خوبی هم در این زمینه برای ناشران صورت گیرد.
بخش کوچکی از توزیع کتاب با پست گره خوردهاست
از دیدِ علی نویدگویی(مدیر انتشارات نوید شیراز)، بخش کوچکی از بحث ارسال و توزیع کتاب مربوط به شرکت پست میشود و ارائه تسهیلات در امور حمل و نقل هوایی و ریلی میتواند کمک بیشتری به درمان سیستم توزیع کتاب کند.
مدیر انتشارات نوید شیراز در همین رابطه با خوب و قابل تقدیر خواندن تفاهمنامه وزارت ارشاد با شرکت پست تاکید کرد: اساسا گذار کتاب و نشر به شرکت پست آنچنان گسترده نیست که بخواهیم عنوان کنیم با این کار دسترسی به کتاب و سیستم توزیع را تا حد قابل قبولی درمان کردهایم. صنعت کتاب و نشر نهایتا در نمایشگاه کتاب یا در زمان خریدهای محدود اینترنتی برای ارسال از سیستمهای پستی استفاده میکند. هرچند در همین موارد محدود هم تعرفهها آنقدر بالاست که عملا هزینهای مضاعف را با خریدار تحمیل کرده و باعث از رونق افتادن سیستم اینترنتی فروش کتاب میشود. برای حل اساسی مشکل توزیع و در دسترس قرار دادن انواع کتابها در شهرها و استانهای مختف باید چنین تفاهمنامههایی با شرکت هواپیمایی با سیستم حملونقل ریلی کشور منعقد شود. در گذشته سیستم هواپیمایی 60 تا 70 درصد تخفیف برای ارسال کتاب لحاظ میکرد که کاملا فراموش شده است.
نویدگویی ادامه داد: علاوه بر اینها مشکلات بستهبندی و سالم رسیدن محموله کتابها نیز ازجمله دغدغههای مهم در سیستم توزیع کتاب فعلی کشور است. امیدواریم تفاهمنامه با شرکت پست؛ شروعی باشد برای باز کردن راه ارسال کتاب در مقیاس و حجم بزرگتر، یعنی ارائه راهکارهایی برای کاهش هزینه در زمان ارسال با هواپیما یا قطار. برای ترویج کتاب و کتابخوانی باید سیستم توزیع را در حد کلان اصلاح کرد . شاید روزانه 10ناشر باشند که 10بسته پستی کتاب را بخواهند ارسال کنند اما همزمان 1000ناشر هستند که باید 10کارتن، 10کارتن کتابهای خود را به استانهای دیگر بفرستند که به دلیل سنگینی بار و حجم زیاد ترجیح میدهند از هواپیما و قطار به جای پست استفاده کنند.
او همچنین فراهم آوردن امکانِ کم هزینهی ارسال کتاب از مراکز استانها به شهرها یا روستاهای حاشیه را هم مهم ارزیابی کرد و گفت: اگر قرار است سیستم توزیع سالمی داشته باشیم که کتاب را تا دورترین نقاط کشور برساند و عطش روستاها و شهرهای حاشیه را هم برای خواندن جوابگو باشد؛ باید تسهیلات اساسی در اندازهی کلان و با راهکارهای کلیدی مهیا کنیم. اتکا تنها به ارسال پستی با این سیستم بیمار توزیع جوابگوی نیاز کشور نیست.
مطلع شدن تمام دفاتر پستی از تفاهمنامه و اعمال تخفیف تضمین کنندهی بازدهی
مهدی حسینزادگان (مدیر نشر ققنوس) ضمن استقبال از کلیت این طرح، مطلع شدن سریعتر دفاتر پستی سراسر کشور را یکی از نکات تاثیرگذار در میزان بازدهی این طرح عنوان کرد و گفت: تا قبل از نمایشگاه عدهای از ناشران با محوریت اتحادیه پیگیر اجرایی شدن این طرح بودیم، حتی نظرات و پیشنهادات ما را نوشتند و دربارهی جزئیات که مثلا در بخش ریالی این تخفیف صورت بگیرد یا تمرکز بر وزن و حجم باشد هم صحبت شد. فکر میکنم این بهترین فضایی بوده که در شرایط فعلی و حتی تا به حال برای ارسال پستی کتابها فراهم آمده است و روال تخفیف منطقی به نظر میرسد. البته من از چندتا از همکاران سوال کردم و ظاهرا هنوز دفاتر پستی از امضای چنین طرحی اطلاع ندارند. امیدوراریم اجرایی شدن این طرح زودتر محقق شود و شرکت پست بخشنامه مربوطه را به تمامی دفاتر خود ابلاغ کند تا برای استفاده از این تسهیلات مشکلی وجود نداشته باشد. ما در نشر ققنوس در ارسال پستی کتابها هزینه را از خود سفارش دهنده دریافت میکریدم که با این طرح هزینههای دریافتی برای ارسال را 40درصد کاهش خواهیم داد تا مشتری رضایت بیشتری داشته باشد.
این ناشر؛ وجود چنین طرحی را در کل مثبت دانست اما این نکته که توسعه سیستم توزیع به حذف کتابفروش منتهی نشود را مهم ارزیابی کرد و گفت: باید توجه کرد که چنین طرحی کمکی به حل مشکلات سیستم توزیع در اندازههای کلان نمیکند و نهایتا برای مشتریهای خاص که یک کتاب مشخص را میخواهند و سفارش میدهند یا از طریق اینترنت خرید میکنند قابل استفاده است. در صورتی که یک ناشر اگر روزی 5 بسته پستی برای ارسال دارد، در کنار آن 50 کارتن کتاب را هم باید به نقاط مختلف کشور ارسال کند که عملا با پست شدنی نیست و عموما از سیستمهای حمل و نقلی (مثل هواپیما و قطار) بهره میگیرد و نیاز به امضای چنین تفاهمنامههایی در این حوزه هم احساس میشود.