دانشگاه‌های کشور چه زمانی مستقل خواهند شد؟
تابناک کهگیلویه و بویراحمد، فرامرز پژوه فعال سیاسی، اجتماعی و کارشناس حوزه نفت و‌گاز طی یادداشتی به مستقل شدن‌دانشگاه های کشور و‌بودجه سنگین دانشگاه ها از منابع بیت المال و مردم پرداخت.
بودجه نداریم، کسری بودجه داریم! شاید این جمله یکی از پرتکرارترین ادعاهای باشد که در سال‌های اخیر از زبان مسئولان دانشگاه‌های کشور شنیده می‌شود، اما دلیل کمبود این اعتبارات چه می‌تواند باشد. ایران با داشتن ٢727 دانشگاه در صدر کشورهای دنیا قرار دارد (جدول 1). اما بسیاری از ظرفیت‌ها و هزینه‌های ایجاد شده در بدنه آموزشی کشور، در عمل کارایی لازم را ندارند و بعد از گذشت چند دهه نه تنها کمکی به رفع معضلات جامعه نکرده‌اند بلکه خود به یکی از معضلاتاصلی کشور تبدیل شده‌اند. از یک سو شاهد افزایش آمار بیکاری در بین فارغ التحصیلان دانشگاه‌‌هی هستیم که اغلب به فکر مهاجرت از کشور می باشند و از سوی دیگر، صندلی‌های خالی از دانشجو سالیانهبودجه هنگفتی از سرمایه کشور را می‌بلعند.
جدول 1: تعداد دانشگاه‌های کشور
تأسیس بی‌رویه دانشگاه‌ها در کشور یکی از معضلات جدی ایراناست و منجر به اسراف بودجه‌های آموزشی می‌شود. دولت در نظام تخصیص بودجه، به کیفیت خروجی دانشگاه‌ها توجهی ندارد و این مسئله باعث کاهش انگیزه دانشگاه‌ها برای ارتقای توانایی دانشجویانمی‌‌شود. بررسی بودجه دانشگاه‌ها در پنج سال اخیر نشان می‌دهد (شکل 1)، که این دانشگاه‌ها همانند سایر نهادهای بودجه‌بگیر کشور، بدون در نظر گرفتن عملکرد و ارزشیابی، از افزایش چند صد درصدی بودجه بهره‌مند شده‌اند.
شکل 1: بودجه اختصاص یافته به دانشگاه‌های کشور در پنچ سال اخیر (هزار میلیارد ریال)
در سال 1402، بودجه دانشگاه‌ها (بدون در نظر گرفتن دانشگاه های علوم پزشکی) با افزایش 71 درصدی نسبت به سال 1401 روبرو بوده است. از بودجه اختصاص یافته، نزدیک به 52 درصد به هزینه حقوق و دستمزد، 40 درصد هزینه های جاری و 8 درصد هزینه های عمرانی (سرمایه‌ای) اختصاص داده شده است (شکل 2).
شکل 2: نحوه تقسیم بودجه در سال 1402(درصد)
در بسیاری از دانشگاه‌های معتبر و بزرگ جهان، با استفاده منابع درآمدی متنوع مانند کمک‌های مالی بلاعوض دولت، شهریه و قراردادهایآموزشی،کمک هزینه تحقیقات، درآمد حاصل از موقوفات و سرمایه‌گذاری، حامیان مالی، سرمایه‌گذاری مشترک و کمک‌هایشرکتی، به شکل قابل‌توجهی وابستگی خود را به دولت کاهش داده‌اند. در ایران اما، دانشگاه‌ها، در حدود ۹5 درصد بودجه خود را از بودجه عمومی به دست می‌آورند.اگر این منبع قطع و یا کاهش یابد، دانشگاه‌های کشور قادر به ادامه حیات خود نخواهند بود.
در کشورهای پیشرفته دنیا، انتخاب رئیس دانشگاه و اعضا هیات مدیره توسط اعضا هیات علمی همان دانشگاه انجام می‌شود. رئيس انتخاب شدهدانشگاه، براساس استرات‍ژي هاي بلندمدت، مسئول تامین بودجه، برقراری نظم و آرامش، و رسیدن به اهداف علمی و پژوهشی است. این درحالی استکه در ایران، انتخاب رئیس دانشگاه‌ها با پیشنهاد وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی برای دوره مشخص انجاممی‌شود. در نتیجه عدم استقلال دانشگاه‌ها از دلایل اصلی بروز مشکلات موجود است. فلسفه گسترش بی‌رویه دانشگاه‌ها در کشور توسط نمایندگان مجلس شورای اسلامی در حوزه انتخاباتی خود، که تاسیس آنها هیچ گونه توجیه عقلانی و اقتصادی ندارد باعث مشکلات جدی در سیستم آموزش عالی شده است.
نتیجه‌گیری:
تا چه زمانی باید دولت از بودجه عمومی برای هزینه‌های دانشگاه‌ها استفاده کند؟ برای بهبود وضعیت دانشگاه‌های کشور (آموزش عالی)، پیشنهاد می‌شود دانشگاه‌ها مستقل شوند بطورئیکه اعضای هیات مدیره و ریاست دانشگاه توسط اعضا هیات‌علمی انتخاب شوند. همچنین، تجمیع و کاهش تعداد دانشگاه‌ها، اختصاص بودجه بر اساس ارزشیابی‌های علمی و فنی می‌تواند راه‌های موثری برای بهبود وضعیت فعلی باشند.