عقل، احساسات و الهامات منابع فهم و تبیین جهان را تشکیل می‌دهد

به گزارش تابناک خراسان رضوی، سومین روز از همایش ملی فعالان قرآن و عترت امروز در سالن آمفی تاتر دانشکده دندانپزشکی مشهد با حضور دانشجویان پسر و دختر از کلیه دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران برگزار شد.
در آخرین سخنرانی این اختتامیه، دکتر مهدی گلشنی، استاد ممتاز دانشگاه صنعتی شریف، با عنوان کارگاه علمی قران فیزیک به ایراد سخن پرداخت.
این استاد نامدار علوم پایه خطاب به دانشجویان حاضر در این همایش گفت: طبیعت شناسی وقتی ازنظر قرآن مطلوبیت دارد که ما را به خالق طبیعت برساند.
وی ادامه داد: وقتی به تمدن اسلامی در همه این قرون نگاه می‌کنیم متوجه نقش محوری قرآن که با تأکید به علم‌اندوزی توصیه دارد، خواهیم شد.
این استاد دانشگاهی توضیح داد: قرآن نکات مختلفی را در بخش علوم به ما یادآور می‌شود. اول اینکه فهم جهان طبیعی ممکن است. قرآن توصیه می‌کند در خلقت زمین و آسمان‌ها دقت کنیم و همچنین تأمل‌کنیم در این دو چه رازهایی موجود است.
وی ادامه: عنوانی که در برخورد با مسائل علمی حوزه طبیعت قرآن آن را بر عهده فرد مسلمان می‌داند، «کشف نحوه پیدایش و تکون موجودات» است. این علوم را زیست‌شناسی، فیزیک و سایر علوم هم‌خانواده پوشش می‌دهد.
دکتر گلشنی به نکته‌ای دیگر از آموزه‌های دینی اشاره کرد: قرآن به ما خط می‌دهد که به پیچیده‌ترین علوم آگاه شویم و در ابتدا خودمان را کشف کنیم. یکی دیگر از این سلسله آموزش‌ها، انسجام و نظم امور طبیعی است.
این استاد نام‌آشنای دانشگاهی افزود: نکته دیگری که از قرآن بهره‌برداری می‌کنیم، اجازه استفاده از امکانات طبیعی در حد مشروع است. این مضمون امروزه معادل با بهره‌گیری از فنّاوری درراه اهداف الهی است.
وی در بخش دیگری از سخنانش گفت: قران به ما می‌آموزد فقط حواس برای فهم جهان کافی نیست و علاوه بر حواس طبیعی، ابزار کارآمدی به نام عقل لازم است. هرچند علم تجربی که مبنی بر حواس است لازم است اما خیلی چیزها تجربه نکردنی است و باید از عقل بهره جست. علم هم بعد از دوران اوج پوزیتیوسم فهمید که دایره آنچه حس می‌شود کوچک‌تر ازآنچه هست.
وی در بخش پایانی سخنانش از عنصری مکمل عقل و حواس نام برد.
گلشنی توضیح داد: قرآن علاوه بر عقل و تجربه از عنصری به نام الهام غیبی نام می‌برد.
مهدی گلشنی، استاد برجسته دانشگاه و مدیرگروه فلسفه علم دانشگاه صنعتی شریف، بعداز ظهر پنج شنبه، 15 مردادماه در نخستین همایش سراسری فعالان قرآنی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور که در سالن آمفی تئاتر دانشکده دندانپزشکی مشهد برگزار شده بود، با بیان اینکه باید قرآن را کاوش کنیم ولی به دنبال اسنتباط همه چیز از قرآن نباشیم، بیان کرد: قرآن ما را به تفکر دعوت می کند تا درپی آن از عظمت خلقت، برای انسان مشخص شود.
وی با اشاره به آیات هفتم و هشتم سوره فاطر، افزود: سر نخ ها را باید از قرآن فرا گرفت، ولی کاوش را خودمان باید انجام دهیم تا در اثر تفکر در نظام طبیعت، از عظمت خلقت حیریت کنیم، زیرا که جهان بینی حاصل از قرآن طبیعت را هدفدار می بیند.

گلشنی عنوان کرد: پس از دوران علم جدید که غرب در حوزه علمی از مسلمانان پیشی گرفت و مسلمانان در برابر یک جهان پیشرفته قرار گرفتند، علمای اسلام در پی جبران این اتفاق رویکردهای مختلفی را اتخاذ کردند. عده ای معتقد بودند که باید همه چیز را بر مبنای علم جدید تفسیر کنیم، حتی موجوداتی مانند ملائکه و جن را. عده ای دیگر به دنبال یافته های علم جدید در قرآن پرداختند و مثلا  لغت «ذره» در آیه "فَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ، پس هر کس به وزن ذره ای نیکی کرده باشد آن را می بیند زلزله/7)" را به الکترون انطباق دادند و از این طریق جهان اسلام دچار غفلت دیگری شد.

به گزارش ایکنا، مدیر گروه فلسفه علم دانشگاه صنعتی شریف، ادامه داد: ولی علامه طباطبایی و برخی از علمای سوری موضع معتدلی را اتخاذ کردند و گفتند،  اگر در قرآن امر واضحی بر علم تطبیق کند، آن را مبنا قرار داده و پیگیری می کنیم، ولی اگر ابهامی بود، آن را به قرآن نباید نسبت داد، زیرا که علم روز بسیار متغیر است و اکنون نیز مسائلی وجود دارد که بعدها روشن تر خواهد شد.

امکان شناخت طبیعت از طریق قرآن

وی با اشاره به امکان شناخت طبیعت از قرآن، بیان کرد: منظور قرآن در آیه « قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانظُرُوا کَیْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ یُنشِئُ النَّشْأَةَ الْآخِرَةَ إِنَّ اللَّهَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ، بگو در زمین بگردید و بنگرید چگونه آفرینش را آغاز کرده است‏سپس [باز ] خداست که نشاه آخرت را پدید مى‏آورد خداست که بر هر چیزى تواناست (عنکبوت.20)» منظور بعد چشمی و بعد تامل است، زیرا که قرآن از ما می خواهد که بنگریم و تامل کنیم.

گلشنی با اشاره به موضوع طبیعت شناسی در قرآن در ادامه اظهار کرد: کشف مبدا پیدایش و نحوه تکون موجودات است، یکی از موضوعاتی است که قرآن سفارش به انجام آن کرده است. در واقع آنچه در آیات «وَإِلَى الْجِبَالِ کَیْفَ نُصِبَتْ، وبه کوهها نمى نگرند که چگونه نصب و پا برجاى شده اند؟!(غاشیه/19)» و آیات دیگری از این دست آمده است، همان سوالات است که در علوم فیزیک، زیست شناسی و... به دنبال پاسخ به آن ها هستیم.

این استاد برجسته دانشگاه، در ادامه افزود: مثلا در آیه «قل سیرو فی الارض فانظروا... بگو در زمین بگردید و بنگرید... (عنکبوت/20)» اول بعد تجربی قضیه را مطرح می کند و سپس اعلام می دارد، «فانظروا»، «بنگر» که چگونه ابتدای جهان و خلقت بوجود آمده است.

وی همچنین در خصوص کشف نظم و هدفداری طبیعت از طریق قرآن، ابراز کرد: قرآن صراحتا می گوید جهان بیهوده و عبث آفریده نشده است و دارای نظم و حساب و کتاب اشت. نیوتن صریحا اعتراف می کند که کتاب طبیعت دارای هدف بوده و ما به دنبال این هدف هستیم.

تکنولوژی  در خدمت اهداف الهی

گلشنی با اشاره به استفاده مشروع از امکاناتی که خداوند برای بشر فراهم کرده، عنوان کرد: تکنولوژی باید در خدمت اهداف الهی باشد. از این رو خداوند در آیه « وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ لاَ تُفْسِدُواْ فِی الأَرْضِ قَالُواْ إِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُونَ، وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ لاَ تُفْسِدُواْ فِی الأَرْضِ قَالُواْ إِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُونَ (بقره/11)»  جلوی فساد و سوء استفاده ازعلم را می گیرد، زیرا که باید از امکاناتی که خداوند فراهم کرده به صورت مشروع و در جهت اعتلای جوامع انسانی و اهداف الهی بهره برد.

چهره ماندگار فیزیک ایران در ادامه با بیان اینکه قرآن 3 مجرا برای شناخت انسان فراهم می کند، اظهار کرد: دو مجرا عمومی است و دیگری، گهگاهی بوده و روش عمومی علم نیست ولی اکثر نوابغ عصر ما به آن اعتراف کرده اند. دو مجرای اول حواس و عقل هستند. خداوند در آیه « وَاللّهُ أَخْرَجَکُم مِّن بُطُونِ أُمَّهَاتِکُمْ لاَ تَعْلَمُونَ شَیْئًا وَجَعَلَ لَکُمُ الْسَّمْعَ وَالأَبْصَارَ وَالأَفْئِدَةَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ، وَاللّهُ أَخْرَجَکُم مِّن بُطُونِ أُمَّهَاتِکُمْ لاَ تَعْلَمُونَ شَیْئًا وَجَعَلَ لَکُمُ الْسَّمْعَ وَالأَبْصَارَ وَالأَفْئِدَةَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ (نحل/78)»که علمای شیعه این قلب را به عقل تعبیر کرده اند و منظور در اینجا همه حواس هست و عقل را هم شامل می شودکه وسیله شناخت هستند. علامه طباطبایی در این باره یم فرمایند: منظور از عقل، همین عقل است.

از نظر قرآن، تجربه و حواس باید همراه با تعقل باشد

وی اضافه کرد: حرف قرآن اینست که تجربه و حواس همواره باید با تعقل همراه باشد، و حواس به تنهایی کافی نیست، همچنان که می فرماید: «قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانظُرُوا... (عنکبوت.20)». امام صادق (ع) نیز در حدیثی در پاسخ به فردی که حواس پنجگانه را برای شناخت کافی می داند، می گویند: فقط حواس پنجگانه کافی نیست. پیامبر (ص) نیز می فرمایند: نابینای واقعی کسی نیست که چشم ندارد، بلکه کسی ات که بصیرت ندارد. پس این نشاندهنده ی این است که حواس یک ابزار اولیه است.

گلشنی با بیان اینکه اگر در قرن بیستم به مکتب پوزینیویسم مبتلا نمی شدیم، این مسائل را به خوبی درک نمی کردیم، افزود: در قرن نوزدهم آگوست کنت مکتب پوزیتیویسم را راه انداخت، کسانی که فقط به چیزهایی که ریشه در حواس دارد توجه می کنند و  و معتقدند خدا چون قابل رویت نیست پس وجود ندارد، که البته این حرف جدیدی نیست و در قرآن نیز به رو شنی به آن اشاره شده است.

وی در ادامه با ابراز تاسف از اینکه امروز در جهان اسلام، عده ای از متکلمین اهل سنت پوزیتیویسم را مبنا قرار داده و آیات قرآن را با این مکتب تطبیق می دهند، ابراز کرد: آنان می گویند هرآنچه را که مطابق شواهد تجربی بدست آوردیم می پذیریم لذا به خورشید نگاه کنید، از اینجا کوچک به نظر می آید اما با توجه به آنچه که تاکنون از لحاظ علمی اثبات شده است، اعتقاد به بزرگی آن داریم.

این استاد برجسته دانشگاه، با بیان اینکه علاوه بر حواس و عقل که دو مجرای عمومی شناخت طبیعت است، ولی خداوند مبنای سومی نیز معرفی کرده است، عنوان کرد: وحی و الهام منبع دیگری است که در شناخت طبیعت و خلقت ما را یاری می کند. وحی که مختص پیامبران و انبیای الهی است و الهام که به غیرپیامبران خدا مربوط می شود. قرآن منشا علم را خدا می داند، همچنان که در آیه 31 سوره بقره می فرماید: « وَعَلَّمَ آدَمَ الأَسْمَاء کُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلاَئِکَةِ فَقَالَ أَنبِئُونِی بِأَسْمَاء هَـؤُلاء إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ، و نامهای چیزها را به آدم بیاموخت سپس آنها را به فرشتگان عرضه کرد و گفت : اگر راست می گویید مرا به نامهای این چیزها خبر دهید،» یا« رَبِّ قَدْ ءَاتَیْتَنِی مِنَ الْمُلْکِ... (یوسف/101» ولی افراد دیگری هم معرفی می کند.
گفتنی است این همایش کشوری تا روز جمعه در شهر مشهد برقرار است.