رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی گفت: یکی از نوروزهای اسفند ماه همایش باستان شناسی کشور است که به نوعی نقطه پایان و آغاز سال باستان شناسی کشور محسوب می‌شود.
بهشتی افزود: باستان شناسی در حال تبدیل شدن به یک دغدغه ملی است و مردم جامعه کم کم پرسش‌های جدیدی را مطرح کرده و مسیرهای گذشته آنها را اغنا نخواهد کرد و به دنبال طرحی نو در حوزه اندیشه خواهند بود.
وی با مطرح کردن دو پرسش مهم ایران کجاست؟ و ایرانی کیست؟ گفت: شاید تا پیش از این، همه تلاش و یافته های باستان شناسان، پاسخگوی دغدغه‌های این گروه بود و سایر افراد چندان توجهی به این مباحث نمی‌کردند اما کم کم باستان شناسی دغدغه ملی و افراد اهل نظر در سایر حوزه‌های علوم انسانی خواهد شد.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی با اشاره به اینکه گروه‌های مختلفی به مفهوم دقیق علمی به دنبال پاسخ پرسش‌های مطرح شده هستند، عنوان کرد: بخش قابل توجهی از این گروه‌ها تنها در حوزه نظر با مراجعه به متون به دنبال یافتن پاسخ‌ها هستند.
بهشتی با تاکید بر اینکه منابع مکتوب یکی از قلمروهایی است که می‌توان برای مطالعات به آنها مراجعه کرد، گفت: یکی دیگر از این قلمروها، خود آثار هستند.
وی افزود: ما هنوز بسیاری از آثار کشورمان را نمی‌شناسیم و در بسیاری از موارد با مراجعه به آثار و عرصه واقعی متوجه اغراق‌ها و حقایق متون می‌شویم.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، با اشاره به حمله مغول‌ها به نیشابور گفت: در متون نقل شده مغول‌ها حتی گیاهان را هم از ریشه‌ها در آوردند و هیچ نشانی از حیات باقی نگذاشتند در حالیکه باستان شناس‌ها می‌دانند در جایی که قتل عامی چنین گستردگی اتفاق افتاده باشد باید در طی کاوش‌ها و بررسی‌ها به گورهای دسته جمعی برسند در حالیکه هنوز هیچ گور دسته جمعی در نیشابور کشف نشده است!
وی با طرح این پرسش که آیا به راستی مغول‌ها به نیشابور حمله کردند یا خیر، گفت: آثار به دست آمده نشان می‌دهد، قبل از حمله مغول‌ها کیفیت زندگی در نیشابور تنزل پیدا کرده و بحران اجتماعی و اقتصادی وجود داشته و وضعیت جامعه بسیار متزلزل بوده ، در حالیکه این موارد زیاد در متون مورد توجه قرار نگرفته است.
وی در ادامه سخنانش عالم واقع را حوزه باستان شناس‌ها دانست و تاکید کرد: برای دستیابی به یک تصویر واقعی تر باید در کنار متون نظری به بررسی‌های باستان شناسی و حضور در محیط واقعی نیز توجه شود.
بهشتی با بیان اینکه در کتاب‌ها نقل شده است شاه اسماعیل در جنگ چالدران حدود 11 هزار را نفر را شخصاً در چالدران کشت، گفت: این در حالی است که به راستی این تعداد انسان در این منطقه جا نمی‌شد و بسیار عجیب است که یک متخصص دوره صفوی از نزدیک دشت چالدران را ندیده باشد یا یک متخصص تاریخ نادر، به محل درگیری نادر و افغان ها نرفته باشد.
وی با تاکید بر اینکه تاریخ در جایی اتفاق افتاده است، گفت: شاید اگر ما این رشته را به مطالعات خود اضافه کنیم به تصویری دقیق تر و واقعی تر از تاریخ برسیم.
نباید خودمان را به متون محدود کنیم
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، افزود: اگر به راستی به دنبال یافتن پاسخ پرسش های کلیدی مطرح شده و دستیابی به واقعیت هستیم نباید خودمان را به متون محدود کنیم.
بهشتی با اشاره به نقش فردوسی در احیای فرهنگ ایرانی این پرسش را مطرح کرد که آیا مردم هم نسبت به احیا فرهنگ ایرانی توسط فردوسی آگاهی داشتند؟
وی با ذکر افسانه ای در میان مردم گفت: در این افسانه نقل شده، شبی فردوسی حضرت علی (ع) را خواب دید و آن حضرت به فردوسی فرمود؛ چرا خوابیده ای؟ تو باید فرهنگ ایرانی را احیا کنی.
بهشتی تاکید کرد: این افسانه و افسانه‌های مشابه نشان می‌دهد نزد مردم و عوام نیز خود حامل حقایق مهمی هستند.
وی در ادامه با جایگاه حافظ در بین مردم و وجود روایت‌های مختلف در مورد او اشاره کرد و دخل و تصرف‌ها را حاصل جامعه دانست.
حافظ در قلب مردم زنده است
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری عنوان کرد: حافظ به عنوان یک شخصیت تاریخی شاعری بود که سالها پیش درگذشت اما حافظ دیگری هم وجود دارد، حافظی که هرگز فوت نمی‌کند و هنوز هم شعر می‌گوید و غزل‌هایش به وسیله مردم تراش می‌خورند و جلا می‌یابند.
وی افزود: همانگونه که قرن‌ها پیش حافظ شیرازی با تراش دادن غزلیات ناصر بخارایی که یک قرن پیش از او زیسته بود غزلیاتی بی‌نظیر سرود، مردم نیز در طول قرن‌ها با غزلیات حافظ همان کار را کردند.
بهشتی تاکید کرد: حافظ در قلب مردم ایران زنده است و مردم به نوعی مانند دستیار حافظ ایفای نقش کردند و این ویژگی است که در متون علمی جدید نادیده گرفته می‌شود و البته نه تنها منحصر به حافظ نیست بلکه فردوسی، سعدی و ... هم دارای این ویژگی هستند.
وی جامعه ایران را جامعه ای پویا دانست و گفت: به همین دلیل فرهنگ ایرانی در گروه معدود فرهنگ‌هایی است که در طول تاریخ تداوم پیدا کرده است.
بهشتی خطاب به باستان شناسان گفت: جامعه در حال هوشیاری و خودآگاهی است و پرسش‌ها را به صورت جدی تری مطرح خواهد کرد و به زودی از باستان شناس‌ها پاسخ این پرسش‌ها را می‌خواهد.
به گفته بهشتی، علم باستان شناسی از مهمترین علومی است که می‌تواند به جامعه و اهل نظر در این حوزه کمک کند. دستاوردهای این علم بسیار گره گشا خواهد بود و بسیاری از ابهاماتی که شاید در سایر حوزه‌ها در مرحله حدس و گمان باقی بمانند را به یقین نزدیک تر می‌کند.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با اشاره به اینکه ما امروز در یک نقطه عطف جدی ایستاده ایم، ابراز امیدواری کرد که آمادگی لازم برای ایفای نقش مهم تاریخی را به دست آوریم./تسنیم