به گزارش تابناک خراسان جنوبی؛ پیرترین موجود زنده دنیا سرو ابرکوه یزد است آن هم با بیش از 5 هزار سال سن اما در دیگر نقاط ایران نیز از این گونه موجودهای زنده با سن و سال بالا کم نداریم که بسیاری از آن ها در جغرافیای ایران زمین ناشناس مانده اند.
یکی از این گنجینه های زنده درختان سرو روستای مهمویی قاینات است که با قطعیت می توان از این درختان به عنوان اولین موجودات زنده خراسان جنوبی یاد کرد چرا که قدمت این گنجینه زنده به ۱۵ قرن قبل یعنی زمان زرتشتیان و ساسانیان برمی گردد.
سه همسایه ای که یکی از آن ها هزار و ۵۰۰ سال، دیگری با کمی فاصله بین هزار تا هزار و ۲۰۰ سال و کوچک ترین آن ها هم در همسایگی سرو کهنسال هزار و ۵۰۰ ساله قرار دارد که بین ۷۰۰ تا ۹۰۰ سال سن دارد.
تن پوش هایی که این کهن گنجینه های زنده خراسان جنوبی کهنه کرده اند را می توان در پوسته و تنه قطور آن ها به وضوح دید.
آری صحبت از سرو های کهن سال روستایی مهمویی قاین است که قرن هاست همچنان ستبر و پابرجا ایستاده اند و نظاره گر همه اعصار تاریخ از زرتشتیان تا عصر حاضر هستند و این جادوان گنجینه ها زنده ما هم اگر نباشیم باز از عصر کنونی برای آیندگان سخن ها خواهند داشت.
قداست درختان سرو
کمی پای صحبت این کهن درخت روستای مهمویی قاین می نشینم و همراه با او تاریخ را ورق می زنیم و گنجنیه زنده این طور لب به سخن می گشاید که هرچند در متون تاریخی و کهن نامی از ما برده نشده اما اهالی مهمویی در کنار کهن ترین سرو مسجدی بنا کرده‌اند و اعتقاد خاصی هم به این درختان روستا دارند.
او از این گفت که سنگ به از آدمی است زیرا آدمی به اندازه ای که برای او مقدر شده می تواند زندگی کند و او را گریزی از مرگ نیست اما گاهی همین بشر یک دانه ای را در زمین می نشاند که شاید سال ها و قرن ها دیگران از محصول آن چه میوه باشد و چه سایه بهره مند شوند.
شاید هم مانند من قرن ها زنده بماند، سایه ای بر سر رهگذران و محلی برای آرامیدن و آسایش دیگران باشد و باید تاریخ را در نقطه نقطه وجود درختانی چون من کنکاش کرد.
او از این که در قرن ها چه بر او گذشته می گوید از این که کشاورزی سرو قد او را در این نقطه از زمین خدا در خاک مدفون کرده و بعد هم به خاطر رسیدگی صاحبش بلند بالا و سرو قامت شده است.
او از عشق و عاشقی هایی که همانند لیلی و مجنون در پای خویش وزیر سایه اش دیده حکایت می کند از عشق های پاک و بی آلایش گذشتگان که شاید مانند عشق لیلی و مجنون زبان زد خاص و عام نباشد اما او در سینه اش نگاشته و آن را به یاد دارد که خودش کتابی است که دراین کوتاه سخن نمی تواند قصه های آن را تعریف کند.
این سرو شاهد قرار های عاشقان زیادی در پای خود بوده که برخی از آن ها نیز پایان خوشی نداشته و برای برخی هم فرجامی خوب شاهد بوده است.
اگر بخواهد آن چه را دیده بگوید آن هم از آدم های زیادی که از این مسیر گذر می‌کردند و برای استراحت و تفریح هم که شده برای چند ساعتی در سایه سارش می آرمیدند خودش می شود صد ها هزار جلد کتاب چند هزار صفحه ای که اگر خوداین درخت را هم به کاغذ تبدیل کنند پاسخگو نخواهد بود.
۵۴۷ هزار و۵۰۰ روز
اگر هزار و ۵۰۰ سال را در ۳۶۵ ضرب کنیم می شود ۵۴۷ هزار و ۵۰۰ روز که این درخت داستان و قصه آن هم نه از یک نفر که بلکه از صدها نفر بر قلبش نگاشته دارد و خودش می شود مثنوی هفتاد من.
چقدر قلب این درخت وسیع بی انتهاست که در این سال ها چه ها دیده اما دم بر نیاورده و صبوری کرده است.
از تاریخ منطقه قاینات باید از این درخت و همسایه های دیگرش پرسید. از رفتار، گفتار و پندار نیک که زرتشت همگان را به آن دعوت می کرد، از سلسله ساسانیان که ۴۰۰ سال بر سرزمین اهورایی پارس حکومت کرد و با یورش اعراب منقرض شد.
از این که وقتی او در اوج نوجوانی بود قدرت سلسله ساسانیان، عظمت و اقتدارشان و حیثیت سیاسی ایران تا آنجا اوج یافت که دنیای متمدن آن روز را به دو قطب قدرت یعنی ایران و روم تقسیم کرد.
ازاین که چگونه این قدرت با عظمت با حمله اعراب فرو ریخت و سلسله هایی که بعد از آن درایران زمامداری امور را به دست گرفتند نتوانستند خیلی زیاد دوام آورده و پایدار بمانند.
از حاکمان ظالم و عادلی که بر جامعه آن زمان حکومت می کرده اند نیز خاطراتی دارد زیرا هر وقت کسی فراغ بالی پیدا می کرده در سایه سار این درخت قصه ها می گفته است از آن ستم ها و او در سکوت و آرامش فقط به آن گوش می کرده است.
خاطراتی از دزدان قافله ها
این سرو خاطراتی هم از سر گردنه بگیران و دزدان قافله ها دارد از قافله هایی که در مسیر جاده ابریشم که یکی از جاده های ترانزیتی و تجاری آن زمان به حساب می آمده است، تردد کرده اند.
ازاین که دزدان چقدر به کاروان هایی که به مشهد مقدس و دیگر نقاط می رفته اند زده‌اند.
از قافله هایی که همراه با شتر، اسب و چارپا راهی دیار وحی می شدند و گاهی در زیر سایه این درخت و جوی های آب روانی که در جریان بوده استراحت می کردند.
به او می گویم به طورحتم ناصر خسرو هم زیر سایه ات اتراق کرده زیرا وقتی در سفرنامه اش از مسجد قدیم قاین سخن به میان آورده به طورحتم برای استراحت به زیر سایه تو و همسایگانت هم که در ۲ کیلومتری شهر قاین قرار دارند آمده است؟ شانه های خمیده اش را بالا می اندازد و می گوید: شاید، چون همه افرادی که برای بهره مندی از سایه ام به اینجا آمده اند خود را معرفی نمی کردند. ناصر خسرو هم به اینجا آمده تا هر آن چه در این دیار دیده به رشته تحریر درآورد تا آیندگانی مانند شما از آن بهره برده و بدانند ولایت قهستان هم یکی از ولایات مهم خراسان و ایران بوده است.
بوذرجمهر شاعر و عارف قرن چهارم هجری هم که در همسایگی تان است به طور حتم سری به شما زده است؟ همان کسی که یک درخت پسته ۷۰۰ ساله هم در جوار آرامگاه اوست، پاسخ می دهد: آری در گذشته همسایه ها خیلی با وفا بودند و او هم به من سری زده است و خیلی خوشحالم که میزبان این عارف شهیر و بزرگ بوده ام.
اما این درختان بیش از همه از اهالی این روستا خاطرات دارند زیرا قرن هاست که در ابتدای مزارع کشاورزی این روستا سایه شان را بر سر اهالی مهمویی گسترانده اند و مردم مهمویی هم با آن ها خو گرفته اند.
۱۵ قرن پذیرایی
اهالی مهمویی به بهترین نحو از این درختان در ۱۵ قرن پذیرایی کرده اند تا حتی خشی به آن ها نیفتد زیرا این درختان هویت و شناسنامه این روستا هستند و مایه افتخار و سرافرازی آن ها.
درختان سرو هم خرسند و شادند که دربهترین نقطه این روستا روئیده اند و سال هاست که نظاره گر اعمال و رفتار اهالی این روستا هستند.
پس باید کتاب قطور تاریخ را در تنه تک تک این سه سرو هزارو ۵۰۰ ، هزار و ۲۰۰ و ۹۰۰ ساله جست و یافت.
این درختان به یاد دارند که اهالی این روستا چه اسراری را با آن ها درمیان گذاشته اند که فقط خودشان می دانند و خدایشان. در بیشتر نقاط درختان کهن سال وجود دارد اما با این قدمت فقط سرو قامتان مهمویی است که دست در دست یکدیگر داده و هر چه هم بر سن هاآن ها اضافه می شود جا افتاده تر شده و بر ابهت و جبروت آن ها افزوده می‌شود.
تکیه بر دیوار مسجد
هرچند درخت کم سن و سال تر از همه تنه اش به دو نیم شده و به دیوار مسجد تکیه داده است اما ذره ای از ابهت و جبروت آن کاسته نشده و چون ریشه در زمین دارد برای همیشه همانند دو درخت دیگر خواهد ماند.
وقتی ریشه دار و اصل و نصب دار باشی مانند این درختان هرچند هم که پیر شوی اما از پا نمی افتی زیرا وقتی ریشه ات مستحکم باشد تند باد حوادث هم نمی تواند تو را از پای درآورد زیرا تکیه گاهت محکم است مثل زمین.
قداست و صلابت که داشته باشی هیچ کس را یارای از پای در آوردنت نیست همانند این درختان سرو که برای همیشه نام مهمویی را در تاریخ ماندگار کرده اند و چتر سر سبزی که آن ها برای همیشه بر سر اهالی مهمویی گسترانده اند سایه ای همیشگی است و هیچ گاه هم این سایه از سر اهالی کوتاه نخواهد شد زیرا این درختان ساقدوش همیشگی مسجد روستا هستند و از این خرسندند که همسایه خانه خدایند، آب قنات هم در زیر این درختان جاری است تا برای همیشه سیراب باشند و سبز.
این درختان که نشانه بزرگی، جلال و جبروت کردگار بی همتا هستند در همسایگی مسجد ثابت و پابرجا مانده اند تا همگان را به تفکر و تدبردر خالق جهان فرو برده و به آن ها متذکر شوند که اگر خدا نخواهد برگ از درخت فرو نمی ریزد.
سال ۹۳ ثبت در آثار طبیعی
حمید عباس زاده، رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی قاینات هم گفت: سال ۹۱ برای ثبت درختان سرو روستای مهمویی اقدام و نتیجه پیگیری ها سبب شد تا آبان ماه سال ۹۳ این درختان در فهرست آثار طبیعی کشور به ثبت برسد.
به گفته وی از این درختان به عنوان اولین موجودات زنده خراسان جنوبی می توان نام برد و هرچند در متون تاریخی نامی از این درختان برده نشده اما بر اساس سنی که برای آن ها تخمین زده شده به دوره زرتشتیان و ساسانیان برمی گردند.
بعلاوه بوذرجمهر شاعر و عارف قرن چهارم هجری که از مشاهیر این منطقه به حساب می آید در مورد کاشت درختان پسته در این منطقه سخن گفته که یک درخت پسته با قدمت ۷۰۰ سال در جوار آرامگاه این شاعر و عارف وجود دارد و این درخت هم در فهرست آثار طبیعی کشور به ثبت رسیده است.
وی ادامه داد: سرو شماره یک ،یک‌هزار و ۵۰۰ سال، سرو شماره دو ۷۰۰ تا ۹۰۰ سال و سرو شماره ۳ هزار تا هزار و ۲۰۰ سال قدمت دارد.
همچنین سرو شماره یک دارای وسعت تاج ۴/۷۵ مترمربع، محیط تنه هفت متر و قطر تنه ۲۲/۲ سانتی متر، سرو شماره دو دارای وسعت تاج ۱۳۹ مترمربع، محیط بن ۸۰/۷ متر که به دو قسمت m ۳.۶ و ۴.۲m تقسیم شده است و قطر تنه شرقی آن ۳۳/۱ متر و ۱۴/۱ مترقطر تنه غربی آن است و سرو شماره ۳ دارای وسعت تاج ۱۱۱ مترمربع، محیط تنه ۵ متر و قطر تنه ۶۰/۱ سانتی‌متر است.
دیگر مشخصات
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی قاینات اضافه کرد: داشتن ظاهری شاداب و سبز، سازش پیدا کردن با شرایط محیطی شامل خاک و نوع اقلیم، مقاومت در شرایط مختلف زیست طی سال‌های رشد، قرار گرفتن در نزدیکی جاده دسترسی و قابل مشاهده بودن آن از کنار جاده، وسعت تاج پوشش، پایه سالم و تنومند و اهمیت ویژه آن در زمینه ژنتیک، اعتقادات عمیق مردم و سن زیاد را از دیگر مشخصات این درختان عنوان کرد.
همچنین علاوه بر مشخصات ویژه این درختان، قرارگیری آن ها در محلی با دید مناسب از کنار جاده و سهولت دسترسی به آنها (مسیر ویژه اکوتوریسم)، برنامه‌ریزی مناسب برای بازدید راحت‌تر علاقه مندان به طبیعت و پیرو آن رشد اقتصادی منطقه، آماده بودن منطقه و درختان مورد نظر از لحاظ زیرساخت‌های مناسب گردشگری برای بازدیدکنندگان می‌تواند در جذب گردشگر حائز اهمیت باشد.
به گفته عباس زاده حذف یا کاهش عوامل منفی تأثیرگذار بر این درختان کهنسال از قبیل فشارهای ناشی از توسعه، شخم‌زنی و در نتیجه آسیب رسیدن به ریشه‌های درختان خارج از مسجد به دلیل مجاورت آنان با زمین‌های زراعی و باغی، آبیاری نشدن به موقع درختان به ویژه درختان داخل مسجد و وجود اجاق‌هایی در مجاورت آن ها داخل مسجد برای پخت نذری می‌تواند در حفظ و نگهداری آن ها حائز اهمیت باشد.
وی با بیان اینکه پس از ثبت، اجرای برنامه‌های حفاظتی و مدیریتی حائز اهمیت است، افزود: تشکیل جلسه با کارشناسان منابع طبیعی و جهاد کشاورزی در ارتباط با اهمیت این درختان کهنسال و راه‌های حفاظت از آن ها در برابر آسیب‌های طبیعی، مطالعات علمی در ارتباط با آفات و امراض احتمالی و مبارزه با آن، تحقیق و بررسی خاک اطراف و تقویت آن در صورت لزوم و هرس شاخه‌های زائد برای افزایش استقامت در برابر باد و وزش طوفان، تعیین عرصه و حریم لازم، بازدید کارشناسان کشاورزی و متخصصان مربوطه از درختان به ویژه درخت سرو شماره سه که از درون دچار آفت‌زدگی شده، تخریب دیوار مجاور سرو شماره دو و دیوارکشی مجدد برای حفظ حریم درختان،از جمله این برنامه‌ها است.
رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی قاینات گفت: نصب تابلوی معرفی درختان کهنسال و نادر ثبت شده در فهرست میراث طبیعی شهرستان قاینات آغاز شد.
عباس‌زاده بیان کرد: قاینات با ۲۱ اثر طبیعی شامل دشت اسفدن و ۲۰ درخت و مجموعه درخت کهنسال ثبت شده در کشور و چندین پرونده مفتوح برای ثبت، از جمله شهرستان‌های پیشرو در ثبت میراث طبیعی در استان است.