شهرستان اقلید با ۴۴ اثر تاریخی که به ثبت ملی رسیده اند، میراث با ارزشی را در دل خود جای داده است. اقلید را کلید فتح استان فارس می نامیدند. زیرا برای دستیابی به فارس اول باید اقلید فتح می شد.
در دامنه تپه ای به نام تل قلات دخمه ای قرار دارد که شبیه گودالی است. مردمان محلی نام آن را حوض دختر گبر گذاشتند و به همین نام معروف شد. بر دیواره این گودال کتیبه ای نوشته شده است که به عنوان شناسنامه آن در نظر گرفته شده است.
حوض دختر سه پله، یک حوض با عمقی کم و یک کتیبه به خط پهلوی ساسانی دارد که این کتیبه به طول ۲ متر و عرض ۸۸ سانتیمتر است. کتیبه ای که با خود تاریخ این منطقه را حمل می کند.
با رمزگشایی این کتیبه مشخص شد که حوض سنگی به نام دخمه در این کتیبه ثبت شده است. در این حوض یک فرد می تواند با زانویی جمع شده دفن شود.
یکی از شیوه های تدفین در دوران ساسانی دفن استخوان های مردگان در شکاف ها و حفره هایی در دل کوه و سنگ بود. گاهی به این حفرات دخمه گفته می شد. در گذشته بر روی این حوض سنگی، سرپوشی از جنس سنگ قرار داشت. کتیبه ای که در حوض دختر گبر قرار دارد یکی از مهمترین کتیبه های دوران ساسانی است. البته بخش هایی از این کتیبه آسیب دیده و از بین رفته است.
دلیل اهمیت این کتیبه شیوه نگارش آن است که به صورت عمودی و با خطوط شکسته نوشته شده است که سبک خاصی در کتیبه های ساسانی است. نوشته های روی این کتیبه شامل اطلاعاتی در خصوص نام فرد متوفی و نسب وی، تاریخی که در آن کتیبه نگاشته شده و نام فردی که دستور ساخت آن را داده است، می باشد.
در بالای این تپه که حوض دختر گبر در آن قرار دارد استودان هایی که متعلق به دوران زرتشتیان است کشف شده است. زرتشتیان قبل از آنکه استخوان های مردگان را در استودان قرار دهند، جسد را در محلی باز قرار می دادند تا روح از بدن آن خارج شود. سپس آن را در فرورفتگی هایی که به آن استودان می گفتند دفن می کردند. زیرا آنها معتقد بودند که مردگان ناپاک هستند و برای آنکه خاک و آب آلوده نشوند اجساد را به حیوانات و پرندگان وحشی می سپردند و سپس استخوان های باقیمانده آن را دفن می کردند.
این سند تاریخی در سال ۱۳۳۴ کشف و در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسید. مردم محلی اعتقاد دارند که این اثر تاریخی بسیار باارزش و مبارک است.
البته در حال حاضر مراقبت خاصی از این اثر تاریخی صورت نمی گیرد. اثرات مخربی که حوادث طبیعی بر روی این میراث ملی می گذارند به مرور زمان باعث از بین رفتن آن خواهد شد. بطوری که اکنون هشت سطر اول این کتیبه از بین رفته است. این حوض بخشی از تاریخ این مرز و بوم را با خود دارد. حداقل کاری که می توان انجام داد ایجاد یک حفاظ شیشه ای بر روی این یادگار ساسانی و حافظت از آن در مقابل عوامل طبیعی است.
نحوه دسترسی به حوض دختر گبر
در مسیر آباده به اقلید، در سمت چپ جاده تپه هایی قرار دارند. در پایین یکی از این تپه ها آرامگاه امامزاده عبدالرحمن است. به این امامزاده که رسیدید باید ماشین خود را پارک کنید و ادامه مسیر را پیاده بروید. در دامنه تل قلات، حوض دختر گبر دیده می شود.دقت کنید که برای بازدید از این اثر تاریخی باید از روی سنگ های بزرگی در روی تپه بالا بروید بنابراین شاید مسیر برای افراد کهنسال و کودکان کمی مشکل باشد.
اقلید
اقلید یکی از شهرهای استان فارس است که در فاصله ۲۷۵ کیلومتری شیراز قرار دارد. در گذشته به اقلید کلید گشایش استان فارس گفته می شد. کم کم کلید به کلیل و سپس به اقلید تغییر پیدا کرد. به آن کلید می گفتند زیرا برای فتح فارس اول باید به فتح اقلید اقدام می کردند. این شهرستان دارای آب و هوایی سرد و کوهستانی است. ارتفاعات برفگیر این منطقه باعث جاری شدن چشمه های زیادی در فصول بهار و تابستان می شود. از این رو این منطقه حاصلخیز و سرسبز است. اقلید در فصل تابستان میزبان عشایر است.
اقلید شهری است که ارزش تاریخی بسیار زیادی دارد. قرار گیری آن در مسیر جاده شاهی از اصفهان به شیراز، باعث شد که این منطقه فعالیت های اقتصادی و اجتماعی گسترده تری داشته باشد. اقلید مرکز تربیت اسب های جنگی کوروش بود. در اسناد تاریخی از اقلید به عنوان شهری آباد و مهم در دوران قبل از اسلام یاد شده است. این شهر در فهرست مرتفع ترین شهرهای ایران رتبه ششم را دارد.
