ذائقه اغلب مردم فارس به مصرف برنج کامفیروز شکل گرفته است ، برنج کامفیروزی یک برند و کالای شاخص در استان فارس به حساب می آید و از دیدگاه بسیاری از شهروندان شیرازی و سایر ساکنان فارس این نوع برنج محلی خوش طعم‌ترین و خوش پخت‌ترین برنج است.
از این رو هر سال با افزایش قیمت ۱۰ تا ۲۰ درصدی ، باز هم برنج کامفیروز مشتری دارد ، اکنون بر سر در اغلب خواربار فروشی ها عبارت برنج کامفیروز رسید به چشم می‌خورد ، برنج کامفیروز را می توان بخشی از فرهنگ مردم شیراز و فارس دانست و دل کندن از آن به آسانی میسر نیست.
در بسیاری از شهرها و روستاهای استان فارس سفره های ضیافت و میهمانی را با برنج کامفیروزی ترتیب می دهند ، به طوری که مصرف و ذائقه پسندی برنج کامفیروز نسبت به انواع دیگر برنج ها ی ایرانی از جمله طارم و صدری برتری دارد ، بنا بر این جایی برای مقایسه برنج کامفیروزی با برنج های خارجی باقی نمی‌ماند و این تفاوت و تمایز هم در قیمت و هم در مشتری پسند بودن برنج کامفیروز مشهود است.
اغلب کشاورزانی که در منطقه کامفیروز و بالا دست سد درود زن در شهرستان مرودشت برنجکاری و شلتوکاری دارند در کنار این محصول گندم و برخی محصولات دیگر هم می کارند اما برنج محصول اصلی این مزارع است ، به عبارت دیگر آنها از فصل آیش زمین ها برای کاشت سایر محصولات استفاده می کنند و برنج اولویت اصلی و اول در این مناطق بشمار می آید.
فرصت‌های دیروز
با این مقدمه ای که در باره برنج و نقش آن در فرهنگ و اقتصاد و ذائقه شهروندان استان فارس بیان شد به این نتیجه می رسیم که کاشت برنج در سال‌هایی که استان فارس از آب نسبتا فراوان برخوردار بود و استراتژی و راهبرد توسعه دراین استان توسعه بخش کشاورزی ترسیم شده بود ، کاشت برنج فرصتی برای توسعه کشاورزی قلمداد می شد ، فرصتی بی نظیر که هم به افزایش درآمد و تامین معیشت کشاورزان کمک می کرد و هم اقتصاد کشاورزی استان فارس را در کنار کاشت محصول استراتژیک گندم شکل و شمایل می داد.
در برخی از مناطق بخش کامفیروز و بالا دست سد درود زن برای حفر یک چاه کشاورزی کافی بود فقط چند متر چاه حفر شود و آب فراوان و آماده برای آبیاری غرقابی جاری گردد ، کشاورزان به این شیوه میتوانستند مجاز و غیر مجاز ، شبانه یا روزانه فقط در چند ساعت یک چاه حفر کنند تا مزارع و کشتزارهای برنج را آبی اساسی و غرقابی بدهند ، اما این رویا چندی بیش نپایید و هر روزعمق چاهها بیشتر و بیشتر شد و خشکسالی بر استان فارس چنبره ای سیاه زد.
تهدید و تحدید
واقعیت این است که با تداوم خشکسالی در ۱۰ سال گذشته در استان فارس کاشت شلتوک و برداشت برنج دیگر با منافع ملی دراین استان سازگاری ندارد ، بهره کشی بیش از حد از مزارع برنج و فرو افتادن آب تا عمق چند صد متری زمین که در برخی از مناطق این استان ژرفای چاهها به بیش از ۵۰۰ متر رسیده است به نوعی تخریب همه داشته ها و سرمایه های این استان است ، استخراج آب از عمق چند صد متری زمین برای آبیاری مزارع شلتوک از دیدگاه بسیاری از کارشناسان و کسانی که دغدغه توسعه استان فارس دارند خیانت به نسل های آینده است.با این توصیف کاشت شلتوک تهدیدی برای منابع آب زیر زمینی بشمار می آید و باید محدود شود.
بنا بر این با هیچ منطق و دلیلی این موضوع مطابقت ندارد که همان رویه ۵۰ سال گذشته که برای کاشت شلتوک در منطقه کامفیروز و سایر نقاط استان فارس تداوم داشته و به همان شیوه ای که به صورت غرقابی مزارع برنج را آبیاری می کردند اینک در اوج خشکسالی و کم آبی باز همان شیوه متداول باشد .
چرا برنج؟
دور از انصاف است که بپنداریم کشاورزان برنجکار دراستان فارس صلاح و مصلحت استان را نمی‌دانند و یا صرفا بر اساس منافع شخصی و فردی و با توجه به نرخ خوب فروش برنج مبادرت به کاشت این محصول می‌کنند ، واقعیت ماجرا این است که هنوز کاشت مناسبی که درآمدی متناسب با کاشت برنج داشته باشد به کشاورزان دراین منطقه معرفی نشده است ، معرفی کاشت محصول به معنای بیان سخنرانی و توصیه نیست ، معرفی محصول باید با فراهم آوردن شرایط از مقدمه تا انتهای برداشت و فروش محصول باشد ، ترویج کشت جایگزین در مناطق شلتوکار مسوولیتی حاکمیتی است که سازمان های مسوول دراین عرصه باید بیش از دیگران برای آن اقدام عملی انجام دهند .
در شرایط کم آبی آب و تداوم خشکسالی بیشتر مناطق استان، برخی کشاورزان همچنان به کشت شلتوک این محصول پرآب بر می پردازند که تفاوت قیمت عاملی تعیین کننده در این اقدام است. این رویکرد در منطقه کامفیروز شهرستان مرودشت به خوبی مشهود است، تفاوت قیمت برنج با سایر محصولات در این منطقه موجب و عامل اصلی گرایش کشاورزان منطقه کامفیروز به کشت شلتوک است.
معاون منابع انسانی مالی و پشتیبانی آب منطقه ای استان فارس در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: اگر کشت جایگزین با درآمد مناسب به کشاورزان فارس معرفی نشود حتی منطقه کامفیروز نیز با روند فعلی کشت شلتوک به زودی با بحران شدید آب مواجه می شود هم اکنون نیز بسیاری از شلتوک کاری ها در این منطقه به علت کمبود آب به برداشت نمی رسد اما کاشت شلتوک دراین منطقه با وجود همه کم آبی ها و مشکلات موجود دست کم سودی سه برابر بیشتر نسبت به کشت گندم دارد.
حسین صالح جهرمی اظهار داشت : شرایط بسیار دشواری برای قانع کردن کشاورزان برای کاستن از زیر کشت شلتوک و رفتن به سمت سایر کشت ها وجود دارد ، تفاوت عایدی سه برابر کشاورزان در شرایط برابر برای کاشت گندم و شلتوک در منطقه کامفیروز عاملی است که نیاز به زمان دارد تا اصلاح شود .
صالح جهرمی گفت: کشاورزان دراین منطقه سطوح اراضی کوچک و اکثرا با شمار جمعیتی زیاد دارند ، بسیاری از کشاورزان از یک قطعه زمین یک هکتاری باید هزینه زندگی خود و فرزانشان را تامین کنند ، بسیاری از جوانان با وجودی که زندگی مستقلی تشکیل داده اند اما همچنان چشم به ارتزاق از همین اراضی کوچک دارند .
وی ادامه داد: از این رو گرایش به سمت کشت شلتوک همچنان بالا است ، با همه تلاشی که سازمان جهاد کشاورزی و دیگر نهادهای مسوول انجام داده اند و با همه محدودیت هایی که در استفاده از آب کشاورزی اعمال شده ما شاهدیم که همچنان برخی از دشت ها و اراضی این منطقه در شرایط سخت بحرانی موجود زیر کشت شلتوک است .
معاون منابع انسانی مالی و پشتیبانی آب منطقه ای استان فارس تغییر روند در این زمینه را نیازمند به وجود قانون دانست و گفت: هیچ قانونی الان وجود ندارد که کشاورز را از کشت شلتوک بازدارد ، همه اقداماتی که شده است به صورت تعاملی به نتیجه رسیده در حالی که اگر قانون قاطع دراین زمینه تصویب شود بهتر می توان کشاورزان را به کاشت سایر کشت ها تغییر رویه داد .
صالح جهرمی گفت: اگر چاه‌هایی که در این منطقه وجود دارد خشک شود ما نمی توانیم بر اساس قانون مجوز کف شکنی به آنها ندهیم ، همه اعمال محدودیت ها در این زمینه به صورت تعاملی اعمال شده است ، دراین منطقه در برخی از سال‌ها ۱۲ هزار هکتار شلتوک کاشت می شده است اما با بحران موجود کاشت شلتوک به حد ۶ هزار هکتار هم رسید.
فراز و فرود کاشت شلتوک در کامفیروز
استاندار فارس در نشست اخیر شورای حفاظت از منابع آب بر لزوم ایجاد شرایط برای تغییر کشت و معرفی کشت جایگزین باارزش افزوده مناسب به برنجکاران تاکید کرد و ابراز داشت : دراین زمینه در شورای حفاظت از منابع آب استان ما مصوبه داریم و همچنان بر اجرای مصوبات تاکید می‌کنیم .
عنایت الله رحیمی با بیان اینکه از حدود ۴۶ هزار هکتار کشتزار برنج در سال ۹۵ به حدود ۱۲ هزار هکتار در سال ۹۶ رسیدیم و به علت بارندگی مناسب سال گذشته به ۲۶ هزار هکتار کشت افزایش یافت گفت: قطعا این میزان کشتزار برنج بیش از حد مصوبه دولت است ، در حالیکه قرار بود در سه سال گذشته کشت برنج در استان فارس به یک سوم کاهش یابد در سال اول فقط این اقدام خوب صورت گرفت ، اما در سال دوم به علت تغییرات آب و هوایی برگشتیم و کاشت برنج اضافه گردید.
استاندار فارس اضافه کرد : سازمان های آب منطقه ای و جهاد کشاورزی و بخشداری ها وظیفه دارند موارد ترویجی را در مناطق برنجکار مورد توجه قرار دهند ، کشاورزی که دراین زمینه به مصوبات پایبند باشد باید تشویق شود تا سیاست هیات دولت اجرا شود ، در بالا دست و پایین دست سد کشت برنج باید محدود شود ، کشت زعفران ترویج شود ، در بسیاری از اراضی کاشت زعفران موضوعیت دارد و می‌تواند قدرت رقابت ایجاد کند .
رحیمی ادامه داد: حتی اگر افرادی بر کشت برنج تاکید دارند و فقط این تخصص را دارند باید واریته هایی به آنها معرفی شود که آب بری کمتری دارد ، برخی از گونه های برنج و شلتوک اکنون یک سوم کاشت فعلی آب نیاز دارد ، این گونه های جدید باید به کشاورزان معرفی و ترویج شود .
وی تاکید کرد: کشاورزان را با حرف نمی‌توان راضی کرد ، کشاورز را باید با اقدام و عمل قانع کرد ، افزایش سطح زیر کاشت و برداشت برابر مصوبه هیات دولت باید مورد پایش باشد.
مصوبه دولت چیست؟
مصوبه ۹ آبان ۹۷ هیات وزیران موضوع و ملاک کاهش سطح زیر کاشت برنج است که بر اساس این مصوبه، در خارج از استان‌های گیلان و مازندران، خشکه کاری برنج مشروط به آبیاری تحت فشار و نصب کنتور توسط متقاضی و یا تحویل حجمی و استفاده از حداکثر ۷ هزار مترمکعب آب در هکتار طی یک دوره کشت است.
بر این اساس کشت برنج به جز گیلان و مازندران مشروط به آبیاری تحت فشار و نصب کنتور می شود و شالی کاران سایر استان‌ها با شرایط خاص مجاز به این کار خواهند بود.
هیات وزیران در جلسه نهم آبان به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی، وزارت جهاد کشاورزی را مکلف کرد تا نسبت به معرفی کشت‌های جایگزین برنج در خارج از استان‌های گیلان و مازندران اقدام کند و با فعالیت‌های ترویجی و اعطای کمک‌های فنی و اعتباری، حمایت‌های لازم را به عمل آورد.
همچنین ارائه هرگونه حمایت و خدمات مرتبط با کشت برنج اعم از یارانه، نهاده‌های تولید، خرید توافقی، بیمه، تسهیلات، احداث و توسعه کارخانه شالیکوبی صرفاً در استان‌های گیلان و مازندران مجاز خواهد بود.
وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی و صنعت، معدن و تجارت نیز مکلف شدند کمک‌های فنی و اعتباری و تسهیلاتی لازم را برای تغییر خطوط تولیدی کارخانه‌های فعال شالیکوبی در غیر از استان‌های مازندران، گیلان و مناطق مشروط مندرج در تبصره‌ها ارائه کنند.
محدودیت در کاشت برنج رویکرد وزارت نیرو
معاون حفاظت وبهره برداری آب منطقه ای استان فارس نیز در این جلسه اعلام کرد :در استان فارس بنا به بررسی که سازمان آب منطقه ای استان و سازمان جهاد کشاورزی انجام داده‌اند ۲۶ هزار هکتار کشت برنج اتفاق افتاده است که طبق گفته جهاد کشاورزی ۵ هزار و ۵۰۰ هکتار در زیردست منابع آب سطحی و مابقی در زیردست منابع آب زیرزمینی کشت شده است
کرامت اله کریمی مزیدی با بیان اینکه بیشترین کشت برنج با آب سطحی در منطقه کامفیروز مرودشت انجام شده است که این امر برخلاف شیوه‌نامه محدودیت و ممنوعیت کشت برنج برداشت برنج صورت گرفته است.
کریمی مزیدی در ادامه تصریح کرد:در حال حاضر رویکرد وزارت نیرو و سازمان جهاد کشاورزی به سمتی است که آسیب‌شناسی لازم در خصوص قانون ممنوعیت و محدودیت کشت برنج انجام شود.
دولت تفاوت قیمت برنج را جبران کند
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان فارس نیز تفاوت قیمت برنج و گندم را مهمترین انگیزه برای کاشت شلتوک در استان فارس اعلام کرد و گفت: باید این تفاوت قیمت با اعطای یارانه و تسهیلات ارزان قیمت برای کشاورزان شلتوک کار جبران شود.
محمد مهدی قاسمی گفت: هم اکنون ۷ هزار و ۶۱ بهره بردار کشاورزی که معیشت ۳۵ هزار و ۳۰۵ نفر را تامین می کنند در حدود ۱۵ تا ۲۰ هزا هکتار از اراضی استان شلتوک می کارند.با استفاده از تجمیع راهکارها باید طی سه سال مصوبه هیات وزیران اجرایی شود و با ایجاد محدودیت کاشت شلتوک در استان فارس کاهش یابد، این موضوع به منزله به صفر رسیدن سطح زیر کشت نیست، اگر الزامات مصوبه رعایت شود کشاورزان می توانند کاشت شلتوک داشته باشند اما خارج از الزامات مصوبه کاشت نکنند.
قاسمی، عدم وجود بازار خرید تضمینی برخی مصحولات جایگزین، فقدان قانون جامع برای برخورد با متخلفان، تفاوت قیمت برنج در بازار و وجود سابقه کشت به عنوان یک فرهنگ در برخی از مناطق را از جمله مسایلی دانست که تمایل کشاورزان به کاشت شلتوک را موجب شده است.
وی همچنین پیشنهاد کرد در برخی از مناطق با استفاده از توسعه کاشت گیاهات دارویی و گونه های باغی و ترویج کشت گلخانه ای محصولات و همچنین تولید قارچ های خوراکی و توسعه دامداری های کوچک می توان به کشت جایگزین شلتوک مبادرت ورزید.
منطقه عمده کشت برنج در فارس، بخش کامفیروز شهرستان مرودشت است و در مناطق دیگری از این استان نیز برنج به صورت پراکنده کشت می شود.بخش کامفیروز در فاصله ۷۵ کیلومتری شمال غرب شیراز و در محدوده تقسیمات کشوری شهرستان مرودشت واقع است.
