تثبیت محورهای سه گانه سیاسی، اقتصادی و امنیتی ایران در منطقه با کدگذاری صحیح مجلس در مسیر دکترین منطقه گرایی میسر است.
احمد خزائی؛ "شرایط طوفانی منطقه...، ایران اسلامی را با اوضاع پیچیده‌تری نسبت به گذشته روبه‌رو ساخته است". این صحبت رهبر انقلاب شاید صریح ترین کدگذاری برای قطار خانه ملت با توجه به جایگاه تقنینی و نظارتی آن در حوزه سیاست گذاری ارتباطات منطقه ای و بین المللی است. بر اساس همین رهنمود بود که مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی اولویت‌بندی‌ها و راهبردهای مشخصی را تدوین کرد تا مجلس دهم و در متن آن، کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی بر اساس اسناد بالادستی، دولت را به تدوین "دکترینِ منطقه‌ای" مکلف کند.
از دکترین "منطقه گرایی" تا دکترین "نومنطقه گرایی"
بنا بر راهبردهایی که مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی مشخص کرده، ارکان " دکترینِ منطقه‌ای" جمهوری اسلامی ایران به 3 بخش تقسیم می‌شود؛ اولا این دکترین باید بر تقویت همگرایی اسلامی استوار باشد، به گونه‌ای که همگرایی اسلامی بر سیاست خارجی منطقه‌ای ایران سایه افکند، ثانیا ایران مرکز ثقل 3 منطقه "غرب آسیا"، "آسیای مرکزی" و "جنوب آسیا" باشد که هدف از این رکن، تقویت همکاری اقتصادی کشورهای حاضر در این مناطق باشد تا منجر به توسعه پیوندهای راهبردی بمنظور تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی شود.
ثالثا جمهوری اسلامی ایران باید منطقه گرایی را در تمامی ابعاد آن تعقیب نماید از جمله، با "نفی مداخله قدرت‌های فرامنطقه‌ای" و "مبارزه با تروریسم و افراطی گری" و از سوی دیگر "منطقه گرایی امنیتی" را ترویج نماید. همچنین با گسترش همکاری‌های تجاری و پولیِ منطقه‌ای، جایگاه خود را به عنوان موتور محرکه منطقه گرایی پولی و تجاری تثبیت نماید.
فلاحت پیشه :ساختار ذهنی برخی از راهبرد نویسان و مجریان سیاست خارجی ایران به‌روز نیست/ شکست مرزها در "نومنطقه گرایی"
حشمت‌الله فلاحت پیشه عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در تشریح مسائل پیرامون "منطقه گرایی" ، اظهار داشت: واقعیت این است که راهبرد موفق در جهان امروز، "راهبرد نومنطقه گرایی" است، لازم است که از لحاظ فکری و ساختار ذهنی برخی از راهبرد نویسان و مجریان سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران با شرایط روز جهان همخوانی بیشتری پیدا کنند، شاخص‌های منطقه گرایی عملا کهنه شده و گرایش به این مولفه‌ها منجر به سیاست‌های مترقی در حوزه سیاست خارجی نمی‌شود.
نماینده مردم اسلام آباد غرب و دالاهو در مجلس شورای اسلامی به تشریح تفاوت‌های "منطقه گرایی" و "نومنطقه گرایی" پرداخت و بیان کرد: در "منطقه گرایی" اساسا، یک حوزه جغرافیایی سنتی و فیزیکی مدنظر بود ولی در "نومنطقه گرایی" بیشتر فضای فکری و راهبردی مورد توجه است، به عنوان مثال گروه "بریکس" در قالب نومنطقه گرایی شکل گرفته و به همین دلیل کشورهای عضو این گروه برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی در یک منطقه جغرافیایی واقع نشده‌اند و نومنطقه گرایی از شکست مرزها استفاده لازم را می‌برد و کشورها، براساس سیاست‌ها و راهبردهای خود در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند.
"نومنطقه گرایی" راهبردی تعاملی در قبال سایر کشورها/ کمیسیون امنیت ملی به ایجاد زمینه "نومنطقه گرایی" ورود می‌کند
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با بیان اینکه "نومنطقه گرایی" یک راهبرد تهاجمی و خشن نیست، بلکه راهبردی تعاملی با سایر کشورهای جهان است و کشورهایی که در این حوزه حضور دارند، اساس را بر تعامل می‌گذارند، ادامه داد: در گذشته منطقه گرایی همسویی و همزیستی برای تقابل با جریانات رقیب بود ولی در نومنطقه گرایی، کشورها، حول محوری جمع می‌شوند تا قدرت چانه زنی خود را افزایش بدهند.
وی با بیان اینکه ذهن بسیاری از راهبردنویسان و مجریان سیاست خارجی ایران در قالب همان "منطقه گرایی" بسته شده که در حال حاضر راهبردی فرسوده شناخته می‌شود که منجر به پویایی و تحرک در سیاست خارجی نمی‌گردد، افزود: معتقدم که به طور طبیعی زمینه توجه به "نومنطقه گرایی" باید در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی باید ایجاد شود.
تدوین "دکترینِ منطقه‌ای" بستر مناسبی برای دیپلماسی پارلمانی/ تمرکز دولت در برجام مجلس را به سمت دیپلماسی پارلمانی سوق داد
بر اساس اولویت‌‌هایی که مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی مشخص کرده، "دکترینِ منطقه‌ای" می‌تواند بستر هر چه مناسب‌تری را برای دیپلماسی پارلمانی منطقه‌ای ایران فراهم کند، به همین جهت اقتضا دارد که مجلس شورای اسلامی با محوریت کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی نقش قاطعی را در تدوین و تنظیم آن ایفا نماید.
فلاحت پیشه عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه کمیسیون امنیت ملی در مجلس دهم سعی کرده تا در قالب سفرها، دیدارها و ملاقات‌های داخلی خارجی به صورت مستقل و پارلمانی، تحرکات موثری را شکل دهد، بیان کرد: معتقدم تعدد ملاقات‌های کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی همراه با کیفیت بود و سیاست‌های نظارتی کمیسیون نیز از این جهت پیش برده شد.
کمیسیون امنیت ملی به منظور رفع خلاءها، به دیپلماسی منطقه‌ای و روابط دو جانبه، مستقل ورود پیدا کرد
فلاحت پیشه با بیان اینکه به طور جدی سیاست خارجی دولت به موضوع برجام معطوف شده بود و کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی به این نتیجه رسید که با این روند ممکن است در روابط دوجانبه و به خصوص با کشورهای منطقه دچار مشکل شویم و به همین دلیل مجلس به این حوزه ایجاد روابط با کشورهای منطقه و روابط دو جانبه با سایر کشورها ورود پیدا کرد.
عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه در عرصه سیاست خارجی 3 حوزه وجود دارد که برجام در حوزه بین‌المللی و خارجی مطرح شده و حوزه‌های دیگر، "منطقه‌ای" و "روابط دوجانبه" می‌باشد، گفت: در کمیسیون نتیجه گرفته شد با توجه به اینکه دو حوزه از سیاست خارجی، شامل مسائل منطقه‌ای و مناسبات دو جانبه با سایر کشورها، تحت شعاع حوزه بین‌المللی و برجام قرار گرفته، کمیسیون سعی کرد رابطه‌ای مبتنی بر همراهی و انتقادات سازنده را با دولت و وزارت خارجه در حوزه بین‌المللی داشته باشد و در مورد 2 حوزه دیگر خلاءهایی وجود داشت، نوع سفرها و دیدارهایی که کمیسیون امنیت ملی و سیاست انجام داد، با این دید شکل گرفت.
مناسبات تجاری ایران با عراق بیشتر از مناسبات ایران با 28 کشور عضو اتحادیه اروپایی است
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی همچنین گفت:در طول چند سال اخیر مناسبات تجاری ایران فقط با کشور عراق بیش از مناسبات جمهوری اسلامی ایران با 28 کشور عضو اتحادیه اروپایی بوده است که این موضوع نشان می‌دهد، مناسبات منطقه‌ای بسیار مهم است.
وی تاکید کرد:کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی این موضوع را همواره به دولت و وزرات خارجه تذکر می‌داد، تصور می‌کنم در طول سال گذشته این تحرک از سوی دولت بیشتر شد.
لزوم ارائه چهره مثبتی از ایران در رعایت هنجارهای بین‌المللی
در مرحله کنونی لازم است جمهوری اسلامی ایران " دیپلماسی عمومی را با محوریت مقابله با ایران هراسی و شیعه هراسی" پیش ببرد؛ تا هم منافع کشور تامین گردد و هم اینکه نشان دهد ایران به هنجارهای بین‌المللی تعهد دارد و کشوری مسئولیت پذیر در قبال جامعه بین الملل است. لازمه سیاست خارجی ایران این است که تصویر مثبتی از ایران در جهان و منطقه جلوه داده شود.
فلاحت پیشه در این خصوص می گوید: در حال حاضر برخی از کشورهای منطقه و همسایگان ایران، دچار نگرانی‌هایی هستند که فارغ از اینکه این کشورها رقیب ایران هستند و در بعضی از مواقع رفتار و دشمنی آن‌ها با ایران و مسلمانان، از حد گذشته ولی معتقدم جمهوری اسلامی ایران باید تلاش کند تا نگرانی‌های موجود برطرف گردد.
دیپلماسی پارلمانی فضا را به سمت تنش زدایی بیشتر با کشورهای همسایه پیش ببرد/ تاکید چشم انداز 20 ساله، بر تعامل سازنده در سیاست خارجی
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی ادامه داد: بعنوان مثال در ترکیه دو مرز اصلی در شرایط پسا داعشی دچار نوسان است، یکی مرز علوی‌های ترکیه است که مردم این منطقه حامی علوی‌های سوریه هستند و در شرایط فعلی از سیاست‌های دولت اردوغان ناراضی می‌باشند و دیگری مرز کُردهای سوریه است که از رفتارهای ترکیه در قبال سوریه و رفتار گذشته اردوغان با کُردها ناراحت هستند و سایر کشورها مانند عربستان نیز دچار نگرانی‌هایی می‌باشند، معتقدم در سال آینده کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در قالب دیپلماسی پارلمانی فضا را به سمت تنش زدایی بیشتر پیش ببرد.
فلاحت پیشه با بیان اینکه مطابق چشم انداز 20 ساله، اصل اول در سیاست خارجی تعامل سازنده است، نه تقابل و تا حدی می‌توانیم از تنش در سیاست خارجی خود دوری کنیم، متذکر شد: موضوع دیگری که در نومنطقه گرایی وجود دارد این است که تک بُعدی نیست، بلکه همه ابعاد سیاسی، فرهنگی و اقصتادی را بایکدیگر دارد.
وزارت خارجه برای قطع ارتباط با کمیسیون امنیت ملی، بهانه گیری نکند
در زمینه کسب موفقیت در عرصه دیپلماسی، بر اساس رهنمودهای مرکز پژوهش‌های جمهوری اسلامی ایران، تشکیل "کمیته مشترک قوای مقننه و مجریه در زمینه دیپلماسی عمومی در اولویت قرار دارد.
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی با بیان اینکه یک موضوع تلخ در مناسبات کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی با وزارت خارجه رخ داد که رفتار غیرقابل قبولی از یکی از اعضای کمیسیون سر زد که روابط کمیسیون و وزارت خارجه دچار نوسان شد، بیان کرد: این اقدام را ما تایید نمی‌کنیم اما در عین حال رفتار آقای ظریف و وزارت خارجه را مورد تایید نمی‌دانیم که همین موضوع را بهانه‌‌ای برای قطع ارتباط با کمیسیون مستمسک قرار دهند، امیدوارم در سال آینده هیئت رئیسه کمیسیون تلاش کند تا این ارتباط دوباره بر قرار شود و رابطه مبتنی بر احترام متقابل و نقد سازنده ترمیم شود.
ضعف ساختار سازمانی تشکیلات اداری وزارت خارجه در قبال کشورهای آفریقایی/ کم کاری وزارت خارجه در قبال کشورهای کوچک و آفریقایی
برخی عوامل تاثیرگذار در برقراری روابط سیاسی-دیپلماتیک ایران با سایر کشورها سبب شده تا کشورهای آفریقایی در اولویت پایین تری در دیپلماسی کشور قرار گیرند، در حالی که آفریقا مزیت‌های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی فراوانی دارد و تقویت دیپلماسی رسمی با کشورهای این قاره، تعمیق روابط با این کشورها را به دنبال دارد. ایراداتی که به دستگاه سیاست خارجی کشور وارد می‌باشد این است که ساختار سازمانی مستقلی در تشکیلات اداری وزارت خارجه برای کشورهای آفریقایی وجود ندارد، به علاوه اینکه در برخی کشورهای آفریقایی، نمایندگی دیپلماتیکی از طرف ایران وجود ندارد همچنین می‌توان گفت آفریقا سهم اندکی در تجارت خارجی ایران دارد. برای رفع این ایرادات مجلس شورای اسلامی می‌تواند دیپلماسی پارلمانی با این کشورها را تقویت کند و وزارتخانه را به این سمت، سوق دهد.
فلاحت پیشه با اشاره به اینکه ساختار مستقلی در تشکیلات اداری وزارت خارجه در ارتباط با کشورهای آفریقایی وجود ندارد، گفت: وزارت خارجه در ارتباط با کشورهای آفریقایی و کوچک کم کار کرده است و نیاز به تقویت دارد ولی معتقدم در سال آینده کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی باید برنامه ای را ارائه دهد که بین المجالس اسلامی، جهانی و آسیایی از یک سمت و گروه های دوستی پارلمانی از حالت فرمایشی خارج شوند./